LỊCH SỬ VĂN MINH TRUNG HOA - Trang 164

phục mới ở Biện Lương, vì ông là một nghệ sĩ hơn là một quốc trưởng –
trong khi rợ Kim tiến vô kinh đô thì ông chẳng mãi vẽ đấy ư? và ông lập ra
một viện hàn lâm để khuyến khích – bằng cách triển lãm và định giá – các
nghệ thuật sau này làm vẻ vang cho nhà Tống. Người ta sưu tập các đồ
đồng, bức hoạ, bản viết tay và các bảo ngọc; nhiều tiệm sách lớn được
thành lập mà vài tiệm tránh được cái hoạ binh lửa. Các học giả, nghệ sĩ ùa
lại cả hai kinh đô ở phương Bắc và phương Nam.

Dưới đời Tống, nghề in bắt đầu xuất hiện, mới đầu rất khiêm tốn, trong văn
học Trung Hoa. Sau bao nhiêu cố gắng kiên nhẫn, liên tục trong mấy thế kỉ,
bây giờ phát minh mới đem áp dụng được dưới hai hình thức chính; mới
đầu khắc cả một trang sách lên gỗ, rồi sau dùng hoạt tự bằng một kim loại
đúc trong những cái khuôn. Phát minh đó, hoàn toàn của dân tộc Trung
Hoa, là phát minh lớn nhất trong lịch sử, sau sự phát minh ra chữ viết.

Trước hết phải tìm một thứ gì giản tiện hơn lụa hay tre để in chữ lên. Lụa
đắt quá, mà tre thì nặng quá: Mặc tử đi đâu cũng phải chở theo ba xe sách
bằng tre, trọn tài sản của ông; còn Tần Thuỷ Hoàng thì mỗi ngày phải vận
dụng bằng tay cả trăm kí lô văn thư. Vào khoảng 105 sau T.L, đời Đông
Hán, một viên hoạn quan tên là Thái Luân tâu với vua Hán Hoà Đế rằng đã
phát minh ra được một thứ giấy rẻ tiền hơn, nhẹ hơn, làm bằng vỏ cây, cây
gai, giẻ rách và lưới cũ. Thái Luân là một vị đại thần được phong tước hầu,
vì âm mưu với hoàng hậu, bị tố cáo, “về nhà tắm rửa, chải đầu, bận bộ áo
đẹp nhất rồi uống thuốc độc tự tử”. Cách chế tạo đó truyền bá rất mau vì
những tờ giấy cổ nhất người ta được biết, do Aurel Stein tìm được trong
một bức tường ốp của Vạn lí trường thành, là những công văn kể những
biến cố xảy ra trong khoảng từ 21 tới 137 sau T.L, có lẽ vào thời Thái
Luân; những công văn đó đề năm 150 sau T.L, nghĩa là khoảng 50 năm sau
khi Thái Luân báo cáo phát minh của ông ta. Thứ giấy đầu tiên ấy làm toàn
bằng giẻ rách cũng như loại giấy tốt, bền mà chúng ta dùng ngày nay.
Người Trung Hoa cải thiện phương pháp gần đến mức hoàn hảo, trộn thêm
keo, nhựa và một thứ hồ để cho giấy thêm dai và dễ hút mực. Khi họ dạy kĩ