LỊCH SỬ VĂN MINH TRUNG HOA - Trang 200

hơn là tả; họ nhường “sự thực” cho khoa học mà chú hết tinh thần vào cái
đẹp; một cành cây không biết từ đâu đâm ra, in hình một nền trời trong
sáng, bấy nhiêu đủ một đề tài cho các bậc thầy rồi, khéo hay không là vẽ
bối cảnh ra sao, đặt gì vào đó, cho nó những kích thước nào. Hàn lâm đồ
hoạ viện của Tống Huy tôn, trong một kì thi hoạ, bảo các thí sinh vẽ một
bức để diễn ý trong câu thơ này: “Đạp hoa qui khứ, mã đề hương” (con
ngựa dẫm hoa trở về, móng còn thơm). Người được giải đã vẽ một con
ngựa có một đàn bướm bay chung quanh những móng chân. Truyện đó cho
ta thấy người Trung Hoa cho sự gợi ý quan trọng ra sao.

Hình dạng đã là tất cả thì đề tài có thể không quan trọng. Mặt người rất ít
khi được đặt ở giữa hoặc được coi là phần quan trọng của bức tranh; có vẽ
người thì thường là những ông lão mà ông lão nào cũng giống nhau cả.
Nghệ sĩ Trung Hoa không để lộ ra tâm trạng chán đời, nhưng nhìn đời ít khi
bằng cặp mắt của thời trẻ. Họ vẽ chân dung rất kĩ, nhưng có vẻ không quan
tâm tới người mẫu, tới cá tính của người họ vẽ. Cơ hồ họ thích hoa và loài
vật hơn người, và vẽ hoài không biết chán các loài ấy. Vua Huy tôn bỏ ra
một nửa thì giờ để vẽ hoa và chim. Đôi khi hoa và loài vật để tượng trưng,
như hoa sen và con rồng, nhưng thường thường họ vẽ hoa và loài vật vì
chúng cũng có vẻ đẹp. Cái nét bí mật của đời sống không kém mặt người.
Họ đặc biệt thích loài ngựa và có những hoạ sĩ như Hàn Cán suốt đời chỉ vẽ
đủ các hình dáng, cử động, tư thế của loài ngựa, thật là một nguồn vô tận
cho họ.

Phải nhận rằng mới đầu môn hoạ bị hạn chế vì những thành kiến tôn giáo
và những qui tắc của hẹp hòi; người ta bắt các môn sinh chép đúng các bậc
thầy thời trước, và hoạ sĩ không được vượt những giới hạn cổ truyền,
không được tự do vẽ sao thì vẽ. Một nhà phê bình nổi danh thời Tống bảo:
“Hồi trẻ tôi ca tụng bậc thầy nào mà tôi thích các bức hoạ, nhưng khi óc tôi
ngày càng già giặn thì tôi tự khen tôi biết thích những bức mà mà thầy tôi
đã lựa cho tôi để hướng dẫn tôi”. Bị phép tắc gò bó hạn chế như vậy mà
môn hoạ Trung Hoa vẫn còn sinh khí, điều đó đáng cho chúng ta ngạc