đó nữa; do đó mà đồ sứ xuất hiện. Cũng vào khoảng ấy, một người Hồi
giáo tên là Suleiman du lịch qua Trung Hoa, trở về kể với đồng bào:
“Người Trung Hoa có một thứ đất sét rất tốt, rất mịn, làm được những bình
trong như thuỷ tinh, trông thấy được nước đựng ở bên trong”. Gần đây khai
quật một chỗ xưa có dân cư ở Samara trên bờ sông Tigre, người ta tìm thấy
nhiều đồ sứ Trung Hoa. Rồi mãi đến năm 1171, sử mới lại nhắc tới đồ sứ
Trung Hoa ở Tây Á; năm đó, Saladin, một vua Ai Cập [gốc Hồi giáo] tặng
vua Hồi giáo Damas bốn mươi món bằng sứ rất quí. Hình như ở châu Âu,
từ năm 1470 người ta mới biết chế tạo đồ sứ; sách thời đó chép rằng nghệ
thuật đồ sứ do người Venise học được của người Ả Rập trong thời Thập tự
quân.
Đời Tống là đời đồ sứ tiến bộ nhất. Các nhà chuyên môn, sành nhất về đồ
sứ, cho rằng các đồ sứ cổ nhất và đẹp nhất thuộc về đời Tống; ngay những
nhà chế gốm đời Minh đôi khi tài năng không kém đời Tống mà hễ nói đến
đồ sứ đời Tống là phải thán phục, cho là vô giá. Những xưởng lò lớn ở
Ching te-chen
, thành lập thế kỉ thứ VI, gần những nơi có nhiều cao
lanh và chất màu, được các vua đời Tống bảo trợ; sản xuất vô số đồ sứ, tràn
ngập Trung Hoa: chén, đĩa, bình, vại, hộp, chúc đài, bàn cờ, cả những bản
đồ địa lí, những giá treo mũ có men và khảm vàng. Lần đầu tiên người ta
thấy xuất hiện những đồ sứ xanh, như ngọc thạch gọi là đồ đồng thanh
(céladon)
mà bao lâu nay các nhà sưu tập đồ cổ tranh nhau mua cho
được. Vua Ai Cập năm 1487 gởi vài món đồ đồng thanh cho Laurent de
Médicis. Người Ba Tư và Thổ Nhĩ Kì trọng thứ sứ đó chẳng những vì bột
nhồi của nó cực mịn, đẹp mà còn vì họ cho rằng hễ một chén đồng thanh
chứa thuốc độc thì màu nó thay đổi liền, do đó họ thấy ngay, khỏi bị đầu
độc. Có những gia đình chơi đồ cổ truyền lại những đồ đồng thanh cho con
cháu như đồ gia bảo
Trong gần ba trăm năm, thợ đời Minh rán chế tạo những đồ sứ đẹp như đời
Tống, và gần thành công. Năm trăm lò hoạt động ở Ching-te-chen, và riêng
triều đình đã tiêu thụ chín mươi sáu ngàn món đồ sứ để trang hoàng cung
