Will Durant
Lịch Sử Văn Minh Trung Hoa
Dịch giả: Nguyễn Hiến Lê
CHƯƠNG IV - DÂN TỘC VÀ QUỐC GIA
I. TỪ ĐỜI NGUYÊN ĐẾN ĐỜI THANH
1. Marco Polo đi thăm Hốt Tất Liệt
Những nhà du lịch khó tưởng tượng được – Những cuộc mạo hiểm ở Trung
Hoa của một người thành Venise – Thắng cảnh và sự thịnh vượng ở Hàng
Châu – Cung điện Bắc Kinh – Cuộc xâm lăng của Mông Cổ - Thành Cát
Tư Hãn – Hốt Tất Liệt, con người và chính sách hậu cung của ông ta –
Những số triệu của Marco Polo
Vào khoảng 1295, nghĩa là vào thời thịnh nhất của Venise, hai ông già và
một trung niên, vẻ mệt mỏi, lưng vác đẫy, quần áo rách rưới, đầy bụi, hỏi
thăm đường về nhà, vì theo lời họ thì họ đã xa quê hương từ hai mươi sáu
năm trước, không còn nhớ đường nữa. Họ bảo đã vượt biển trong cơn dông
tố, leo những ngọn núi cao, những cao nguyên hiểm trở, băng qua những sa
mạc đầy đạo tặc và bốn lần vượt Vạn lí trường thành; họ đã sống hai chục
năm ở nước Cathay
, đã làm quan, phục vụ ông vua hùng cường nhất
thế giới. Họ khen nước đó là một đế quốc rất lớn, có những thị trấn rất
đông đúc, và một ông vua rất giàu, hơn hết thảy các nước châu Âu; có
những thứ đá dùng để sưởi [tức than đá], những tờ giấy thay vàng [tức giấy
bạc], và những trái hồ đào (noix) lớn hơn đầu người, lại có những xứ mà
con gái còn trinh thì không ai cưới hỏi, những xứ mà khách lạ tới nhà được
tự ý “sử dụng” vợ hoặc con gái của chủ nhà. Họ kể như vậy, không ai tin họ
cả, và dân Venise đặt tên cho gã trẻ nhất là “Marco triệu” vì họ thấy gã có
vẻ nói dóc nhất trong câu chuyện đưa ra những con số lớn phi thường,
không tưởng tượng nổi.
