đúng vào lúc trong nước có nội loạn thì một rợ vượt Vạn lí trường thành,
bao vây Bắc Kinh.
Người Mãn Thanh là một dân tộc sống từ mấy thế kỉ ở xứ mà ngày nay ta
gọi là Mãn Châu quốc. Sau khi chiếm hết miền ở phía Bắc Hắc Long
Giang, họ tiến xuống phương Nam, trực chỉ kinh đô Trung Quốc. Ông vua
cuối cùng của nhà Minh nhóm họp hết vợ con lại, cùng nhau chuốc chén
rồi ông bảo vợ nên tự tử
, còn ông thì tự thắt cổ chết, sau khi viết lên
mặt trong vạt áo: “Trẫm bạc đức, đáng khinh bỉ, đã bị Thượng Đế trừng
phạt. Các đại thần của trẫm đã lừa trẫm, trẫm xấu hổ gặp các tiên vương ở
suối vàng. Cho nên trẫm tự lột mũ miện, xoã tóc che mặt, đợi cho quân
địch xé thây. Đừng đụng đến một thần dân nào của trẫm”. Người Mãn Châu
chôn cất ông long trọng, nhà Thanh lên ngôi cho tới thời đại xáo trộn của
chúng ta.
Chính người Mãn Châu cũng Hoa hoá rất mau, và triều đại ông vua thứ nhì,
Khang Hi, là triều đại thịnh vượng nhất, thái bình nhất, sáng suốt nhất trong
lịch sử Trung Quốc. Lên ngôi hồi bảy tuổi, ông nắm hết quyền hành từ hồi
mười ba tuổi, thống trị một đế quốc gồm Trung Hoa, Mông Cổ, Mãn Châu,
Triều Tiên, Đông Dương, Tây Tạng, Turkestan [ở Trung Á, giữa Nga và
Trung Hoa]; đế quốc ấy rộng lớn nhất, phong phú nhất, nhiều dân cư nhất
đương thời. Ông cai trị một cách sáng suốt và công bằng, khiến cho thần
dân nào của Aurangzeb [vua Mông Cổ ở Ấn Độ] và của Louis XIV [Pháp]
sống vào thời ấy mà biết được các thời sự ở Trung Hoa, tất phải tủi cho
thân phận mình. Ông lực lưỡng, can đảm, trí óc mẫn tuệ; để giữ gìn sức
khoẻ, ông luôn luôn sống ở nơi thoáng khí, hoặc ở giữa trời; mặc dầu vậy,
ông làm việc không ngừng, học hỏi để theo dõi những kiến thức và phong
trào nghệ thuật đương thời. Ông đi khắp đế quốc, hễ thấy một thói tệ nào là
sửa lại liền; ông tu cải bộ hình luật. Sống rất giản dị, giảm các chi tiêu về
hành chánh, thấy dân được an lạc, ông mừng. Nhờ ông rộng rãi bảo trợ và
sáng suốt phê phán, mà văn học và ngành khảo cứu phát triển, còn nghệ
thuật làm đồ sứ thì đạt đến một trong những đỉnh cao nhất. Rất khoan dung
