là đất. Văn vương lưu danh thiên cổ - mà cũng làm nát óc hằng tỉ người
Trung Hoa – nhờ lấy mỗi quẻ trong tám quẻ đó lần lượt đặt chồng lên nhau
theo đủ mọi cách, thành ra 64 quẻ
. Mỗi một quẻ này biểu thị một luật
thiên nhiên. Tất cả khoa học, tất cả lịch sử, tất cả sự minh triết gồm trong
64 quẻ đó; rốt cuộc tất cả vũ trụ chỉ còn là sự tương phản, hoặc sự hoà hợp
của hai yếu tố căn bản là dương và âm. Người Trung Hoa dùng kinh Dịch
làm sách bói và coi nó là một bộ kinh quan trọng nhất của họ - họ tin rằng
ai hiểu được ý nghĩa mỗi quẻ, mỗi hào là hiểu được tất cả những luật thiên
nhiên. Khổng tử giải nghĩa thêm kinh Dịch, đặt nó trên tất cả các sách khác
và ước ao bỏ ra năm chục năm để nghiên cứu nó
Tác phẩm kì dị ấy mặc dầu rất hợp với tâm hồn yêu huyền bí của người
Trung Hoa, nhưng lại trái với tinh thần thực tế của triết học Trung Hoa. Đi
ngược dòng lịch sử Trung Hoa, xa thật xa, thời nào chúng ta cũng gặp các
triết gia, nhưng về những nhà sinh trước Lão tử
giữ được vài đoạn rải rác đó đây, có khi chỉ còn nhớ được cái tên. Ở Trung
Hoa cũng như ở Ấn Độ, Ba Tư, Hi Lạp, thế kỉ thứ VI và thứ V trước T.L, là
thời trăm hoa đua nở về triết học và văn học, và cũng như ở Hi Lạp, mở
đầu phong trào là một thuyết “duy lí sáng suốt”. Một thời chiến tranh liên
miên, cực kì hỗn độn, đã phát sinh ra những tài năng mới và dân các thị
trấn ước ao có người mở mang trí óc cho họ. Các bậc “tôn sư” của dân đó
thấy ngay rằng môn thần học mơ hồ, luân lí có tính cách tương đối, mà
chính quyền thì tàn bạo, thối nát, bèn dựng nên nhiều thuyết không tưởng,
vì vậy mà một số người bị giết: chính quyền cho rằng trả lời họ vô ích.
Theo truyền thuyết, chính Khổng tử hồi làm Đại Tư Khấu nước Lỗ giết một
viên quan phản loạn, lấy lẽ rằng “hắn có thể tụ tập được nhiều người, lí
luận của hắn làm mê hoặc người nghe, khiến cho điều ác hoá ra đáng quí,
mà những nguỵ biện của hắn khá vững đủ chống được lẽ phải và sự công
bằng” [Có lẽ Will Durant muốn trỏ quan đại phu Thiếu Chính Mão, mà sử
chép là người gian hiểm, xảo quyệt]. Tư Mã Thiên cho rằng truyện đó có
thực, nhưng nhiều sử gia khác không tin. Chúng ta mong rằng nó không
đúng.
