Đạo của vũ trụ ấy, tất cả các luật thiên nhiên tập hợp lại thành bản thể -
theo kiểu Spinoza – của mọi thực thể, ở trong đó mọi thể thức tự nhiên đều
có một vị trí thích hợp và tất cả các dị biệt, mâu thuẫn ở bề ngoài đều hoà
lẫn nhau; đó là cái tuyệt đối trong đó tất cả các cá thể tan hoà thành một đại
thể.
Theo Lão tử, loài người thời sơ khai chất phác, hiếu hoà, và đời sống đâu
đâu cũng sung sướng. Rồi loài người đạt tới cái “trí”, chế tạo thứ này thứ
khác làm cho đời sống hoá phức tạp, họ sinh ra có “cơ tâm”, rời đồng ruộng
mà ra ở thành thị, và bắt đầu viết sách, do đó mà họ hoá khốn khổ, khiến
cho các triết gia phát lên lời than thở. Bậc hiền triết trốn đời sống phiền
phức ở thành thị, trốn sự hỗn độn bực mình của luật pháp, văn minh sa đoạ,
mà ẩn giữa thiên nhiên, xa thành thị, xa sách vở, lánh bọn quan lại tham
nhũng và bọn cải cách mơ mộng hảo huyền. Chỉ có sự minh triết, an mệnh
mới tạo được hạnh phúc lâu bền, mà muốn vậy phải kiên nhẫn theo thiên
nhiên, cương quyết bỏ cái “trí”, cứ tuân mệnh lệnh của thiên nhiên, tức bản
năng, và bắt chước những đường lối lặng lẽ của thiên nhiên. Trong tất cả
văn chương của nhân loại, có lẽ tôi không thấy đoạn nào minh triết như
đoạn này:
Vạn vật trong thiên nhiên đều lặng lẽ làm việc. Chúng sinh ra mà chẳng có
gì cả, làm tròn nhiệm vụ mà chẳng đòi hỏi gì cả. Mọi vật làm công việc của
chúng trong sự thoả mãn. Khi phát triển cùng cực rồi, chúng trở về cội gốc.
Trở về cội gốc là yên tĩnh, là trở lại mệnh. Trở lại mệnh là luật “thường”
(bất biến). Biết luật thường tức là sáng suốt
Tâm trạng tĩnh ấy, triết lí vô vi, không can thiệp vào dòng biến chuyển tự
nhiên của vạn vật ấy, là dấu hiệu minh triết về mọi khu vực. Quốc gia mà
hỗn loạn thì đừng tìm lập lại trật tự bằng các cải cách, cứ mỗi người làm
tròn bổn phận mình là đủ rồi; nếu gặp sự chống đối, thì khôn hơn hết là
đừng gây lộn, đừng tấn công, đừng gây chiến mà cứ lặng lẽ rút lui, rồi sẽ
nhờ sự kiên nhẫn, sự an phận mà thắng được; thụ động cũng thắng lợi
