nhiều bằng hoạt động. Có chỗ lời của Lão tử không khác lời của Ki Tô:
Chỉ vì mình không tranh với ai mà không ai tranh nổi với mình
… Dĩ
đức báo oán … Kẻ tốt thì mình tốt với họ, mà kẻ không tốt thì mình cũng
vẫn tốt với họ, như vậy mọi người sẽ tốt
… Cái rất mềm trong thiên hạ
thắng được cái rất cứng trong thiên hạ
… Trong thiên hạ không có gì
mềm yếu hơn nước, mà thắng được cái cứng cái mạnh thì không gì hơn nó,
không gì thay nó được
Tất cả những thuyết ấy đều thuộc về quan niện “bậc hiền minh” của Lão tử.
Có điểm đặc biệt này là các tư tưởng gia Trung Hoa không nói tới “thánh”
(saint) mà chỉ nói tới hiền, ít nói đến “đức” (vertu) hơn là nói đến sự thận
trọng
, đối với người Trung Hoa, lí tưởng không phải là hạng người
mộ đạo, mà là hạng người đầu óc già giặn, bình tĩnh, mặc dầu biết rằng
mình có thể giữ một địa vị quan trọng trong xã hội, mà vẫn rút về sống giản
dị trong sự im lặng. Im lặng là bắt đầu minh triết. Bậc hiền triết không nói,
mặc dầu là nói về Đạo, về Đức, vì Đạo và Đức không truyền được cho
người khác bằng lời nói mà bằng sự nêu gương và bằng kinh nghiệm.
“Người biết [Đạo] thì không nói, người nói thì không biết [Đạo]. [Người
biết thì] ngậm miệng, bịt mũi”
. Người hiền giả thì nhũn nhặn vì
khoảng năm chục tuổi tất phải biết rằng hiểu biết chỉ là tương đối, sự sáng
suốt rất mong manh; nếu thấy mình may mắn mà biết hơn người, thì “rán
giấu, đừng để lộ ra, đừng để cho cá tính mình toả ra mà cho nó hoà với sự
tối tăm của người khác”, hoà đồng với hạng người chất phác chứ không
phải với hạng người thông thái, tránh cái thói hay phản đối của bọn non
nớt, chưa có kinh nghiệm. Bậc hiền giả không màng phú quí, quyền thế, tiết
dục tối đa, gần như đạo Phật:
Tôi không có gì mà tôi coi trọng cả; tôi ước ao lòng tôi được yên ổn, hư
tĩnh… Trạng thái hư tĩnh ấy phải đạt tới mức tuyệt cao và phải cương quyết
giữ hoài… Người nào đạt được tới mức đó thì không ai dám coi thường,
không còn cho cái gì là lợi hay hại, quí hay tiện nữa; người đó cao thượng
