phục qui, kì căn. Qui căn viết tĩnh, thị vị phục mệnh. Phục mệnh viết
thường, tri thường viết minh (Chương 16). Đoạn này có lẽ nên hiểu như
vầy: Vạn vật đều sinh ra, hoạt động, ta nhân đó mà xem xét sự quay trở về.
Ôi, mọi vật bời bời đều trở về cội rễ. Trở về cội rễ gọi là tĩnh (trái với
động). Như vậy, bảo là trở lại mệnh. Trở lại mệnh tức là “thường” (bất
biến). Biết đạo “thường” thì là sáng suốt. (ND).
[Trong cuốn Lão tử, cụ Nguyễn Hiến Lê dịch như sau: “(Xem) vạn vật sinh
trưởng ta thấy được qui luật phản phục (vạn vật từ vô mà sinh ra rồi trở về
vô). Vạn vật phồn thịnh đều trở về căn nguyên của chúng (tức đạo). Trở về
căn nguyên thì tĩnh, (tĩnh là bản tính của mọi vật, cho nên) trở về căn
nguyên gọi là “trở về mệnh”. Trở về mệnh là luật bất biến (thường) của
vật. Biết luật bất biến thì sáng suốt”. (Goldfish)].
Nguyên văn: đắc thiện hĩ, đức tín hĩ (chương 49), cũng có thể hiểu là:
như vậy là có lòng tốt… như vậy là có lòng thành tín. (ND).
[Trong Lão tử, chương 49 có câu: “Thiện giả ngô thiện chi, bất thiện giả
ngô diệc thiện chi, đức thiện. Tín giả ngô tín chi, bất tín giả ngô diệc tín
chi, đức tín”. Cụ Nguyễn Hiến Lê dịch như sau: “Thánh nhân tốt với người
tốt, tốt cả với những người không tốt, nhờ vậy mà mọi người đều hoá ra
tốt; tin người đáng tin mà tin cả người không đáng tin, nhờ vậy mà mọi
người đều hoá ra đáng tin”. (Goldfish)].
Người Trung Hoa nói nhiều về thánh (như gọi vua Nghiêu, vua Thuấn,
Văn vương, Võ vương, Chu công, Khổng tử… là thánh – ngay như Quan
công đời Tam Quốc cũng hiển thánh nữa); về “đức” còn nói nhiều hơn nữa,
đầy trong các kinh, thư. Nhưng quan niệm về “thánh” và “đức” của Trung
Hoa khác quan niệm “Saint” và “Vertu” của phương Tây. Người phương
Tây coi trọng đức piété (kính tín), đức dexotion (tín ngưỡng, sùng bái
Chúa), những ông Saint của họ ngoài những đức khác ra, có hai đức đó tới
một mức rất cao; còn những ông thánh Trung Hoa thường là những vị tài
đức giúp được nhiều cho xã hội. Đọc hai ba hàng sau chúng ta sẽ thấy Will
