cụ:
Đàn bà không được tự ý quyết định một điều gì cả, vì phải theo đạo tam
tòng: tại gia tòng phụ, xuất giá tòng phu, phu tử tòng tử. Con đương tuổi
cường tráng mà mẹ thì già rồi. Con cứ theo điều nghĩa còn mẹ thì mẹ theo
đạo của mẹ, chứ lo lắng về mẹ làm gì?
Thế là Mạnh tử lên đường, vì sở dĩ ông dạy học chỉ là để mong sau được
cầm quyền. Như Voltaire, ông thích chế độ quân chủ hơn chế độ dân chủ, vì
dưới chế độ dân chủ phải giáo dục toàn dân rồi chính thể mới tốt được, còn
dưới chế độ quân chủ, chỉ cần có một bậc hiền nhân khéo cải hoá một ông
vua là chính trị có thể hoàn toàn tốt đẹp rồi. “Kiểu chính nhà vua rồi thì
nước sẽ trị”.
Mới đầu ông qua nước Tề, rán thuyết Tuyên vương, nhận một chức danh
dự, nhưng không nhận bổng lộc
, chẳng bao lâu thấy nhà vua không
theo đạo ông, ông bỏ qua nước Đằng, một nước chư hầu nhỏ; vua Đằng
thực tâm muốn theo đạo ông nhưng lại bất lực. Ông trở lại Tề, và lần này tỏ
vẻ khôn hơn, nhận một chức vụ có bổng lộc. Thân mẫu ông mất trong khi
ông bôn ba như vậy; ông chôn cất mẹ rất long trọng, khiến môn sinh phải
bất bình; ông đáp như vậy là vì lòng hiếu. Vài năm sau Tuyên vương dấy
binh để xâm lăng nước khác, cho thuyết hiếu hoà của Mạnh tử không hợp
thời, nên không dùng ông nữa. Lúc đó, nghe nói vua Tống có thiện chí, ông
lại yết kiến, nhưng mới gặp, ông đã thấy lời người ta đồn là sai. Tất cả các
nước chư hầu đều viện cớ này cớ khác để không theo cái đạo ông. Ông thì
bảo: “Quả nhân có tật, quả nhân hiếu dũng” [nghĩa là hiếu chiến], ông thì
bảo: “Quả nhân có tật, quả nhân hiếu hoá” [thích của cải]
Sau cùng Mạnh tử bỏ ý làm chính trị mà lui về, trong mấy năm cùng soạn
chung với môn sinh một cuốn trong đó chép lại những cuộc tiếp xúc với
các vua chúa đương thời. Sự thực chúng ta không biết rõ cuốn ấy do ông
viết hay do môn sinh viết; có thể do người khác viết chứ không phải do
