hơn là đặt ra pháp luật”. “Chỗ người ta khác với cầm thú không có bao
nhiêu, kẻ dân thường bỏ mất chỗ khác ấy còn người quân tử thì giữ được”
[Li Lâu, hạ - 19].
Mạnh tử không được các vua chúa dùng vì họ cho là quá cấp tiến, mà lại bị
bọn xã hội và bọn cộng sản đương thời khinh là bảo thủ quá; nghĩ tới điều
ấy chúng ta mới thấy những vấn đề chính trị và các giải pháp chúng ta đưa
ra ngày nay, trong thời đại chúng ta gọi là văn minh này, có gì là mới đâu,
cổ nhân cũng nghĩ tới rồi. Khi Hứa Hành “con người mọi rợ ở phương Nam
[Sở], giọng líu lo như chim chàng làng”, muốn lập chế độ cộng sản chuyên
chính, đòi cho thợ thuyền lên cầm quyền, bảo “các đại thần phải lựa trong
đám lao động”, và một số đông các nhà trí thức thời đó cũng như thời nay,
theo ông ta, thì Mạnh tử khinh bỉ, mạt sát quan niệm ấy, bảo chính quyền
phải giao cho kẻ sĩ. Nhưng ông đồng thời cũng đả đảo thuyết công lợi,
trách Tống Khanh khuyên các vua chư hầu đừng gây chiến với nhau, vì như
ngày nay chúng ta nói: “chiến tranh không có lợi”:
Mục đích của ông lớn [đáng khen] đấy, nhưng lí do ông trưng ra không
vững. Nếu ông đem việc lợi ra thuyết vua Tần, vua Sở, mà hai vua ấy nghe
ông, bãi các sư đoàn trong tam quân thì các binh lính trong quân đội sẽ vui
lòng nghỉ ngơi và thích chạy theo cái lợi; kẻ làm tôi cũng sẽ vì tham lợi mà
thờ vua, kẻ làm con tham lợi mà thờ cha, kẻ làm em vì tham lợi mà thờ anh;
kết quả là vua tôi, cha con, anh em đều bỏ hết nhân và nghĩa, mà giao tiếp
với nhau vì lòng tham lợi mà thôi. Xã hội như vậy mà không diệt vong, là
điều chưa từng thấy vậy [Cáo tử, hạ - 4].
Mạnh tử thừa nhận quyền làm cách mạng và tuyên bố ngay vào mặt các
vua chúa. Ông mạt sát chiến tranh, coi đó phải bực tức: “Có kẻ bảo: “Tôi
giỏi bày binh bố trận”. Họ là những kẻ mắc đại tội”. “Không có nghĩa
chiến”
, nghĩa là không có chiến tranh nào chính đáng, hợp đạo nghĩa
cả. Ông chỉ trích thói xa hoa của triều đình và mắng thẳng các vua chúa
nuôi chó, heo mà để cho dân chết đói
[Lương Huệ vương, thượng – 3].
