thầy trò ông. Chúng ta chỉ biết rằng cuốn Mạnh tử là một trong những cuốn
nổi danh nhất của triết học Trung Hoa thời Tiên Tần.
Mạnh tử cũng như Khổng tử không quan tâm tới tôn giáo, tới môn luận lí,
nhận thức học hay siêu hình học; các phái Khổng giáo nhường những vấn
đề tế nhị ấy cho môn đệ Lão tử mà chỉ bàn về đạo đức, chính trị. Mạnh tử
chú trọng nhất tới cách cải thiện đời sống, lập một chính quyền gồm toàn
những người tốt nhất. Ông đưa ra qui tắc này là con người bẩm sinh ra
thiện, xã hội loạn không phải do dân mà do chính quyền tệ hại, tàn bạo. Do
đó ông kết luận các triết gia [tức bậc hiền nhân] phải làm vua, hoặc ít nhất
thì các vua chúa cũng phải có đức mới được.
Nay nếu nhà vua muốn bắt đầu một chính trị tốt, thi ân cho mọi người, thì
các quan chức trong thiên hạ đều muốn lại triều đình của vua, các nhà
nông đều muốn cày cấy ruộng đất của vua, các thương nhân đều muốn trữ
hàng hoá ở chợ búa của vua, các khách phương xa đều muốn đi lại trên
đường sá của vua; lúc đó trong thiên hạ ai chán ghét phép cai trị vô đạo
của vua nước mình, sẽ kéo nhau đến tố cáo với nhà vua. Khi người ta có
những thói quen đó rồi thì làm sao trở lại những lầm lỗi cũ được
.
Tuyên vương đáp: “Ta tối tăm, chẳng thể hiểu điều đó được”
[Lương
Huệ vương, thượng -7].
Một ông vua nhân từ thì không gây chiến với các nước khác, mà tấn công
kẻ thù chung của nhân loại là sự nghèo khổ, vì sự nghèo khổ và sự dốt nát
gây ra tội lỗi mà nước hoá ra loạn. Dân nghèo vì không có việc làm, hoá ra
bậy bạ, mắc vòng tội lỗi, rồi cứ chiếu theo luật pháp mà trừng trị, thì tức là
bủa lưới bắt dân [Đằng Văn công, hạ -3]. Chính quyền phải lo sự ăn mặc
cho dân, phải đánh thuế ruộng đất chứ không đánh thuế nhà cửa hoặc công
việc làm trên ruộng đất ấy
, phải bỏ hết các thứ thuế khác mà mở
trường cho thật nhiều, bắt trẻ nào cũng phải đi học, vì cách ấy là cách chắc
chắn nhất để phát triển văn minh. “Mở mang giáo dục thì được lòng dân
