đều thuộc quyền họ Trịnh. Vua chỉ cần đến, khi nào thiết triều hay là tiếp sứ
Tàu mà thôi.
Họ Trịnh muốn dứt nhà Lê thì rất dễ. Song trên Cao-bằng còn con cháu
họ Mạc lăm le báo thù, bên Tàu nhà Minh sẵn sàng kiếm cớ « phò Lê » để
lôi thôi. Phía trong lại có họ Nguyễn thế lực cũng đã to. Cái cớ « phò-Lê
thảo Trịnh » rất có thể làm cho mọi nơi nổi dậy nếu họ Trịnh xưng vương ;
thế cho nên Trịnh Tùng đã khôn khéo không cần tước vị làm vua mà chỉ cốt
có thực quyền nhà vua. Làm vua như Lê không quyền, chẳng khác gì một
người thường dân ; họ Trịnh không làm vua, mà việc gì cũng lấy lịnh thiên-
tử để sai khiến mọi người thì chẳng khác gì chúa-tể trong nước, cho nên dân
chúng gọi Trịnh là Chúa vậy.
B) NGUYỄN Ở NAM
Nguyễn Kim là người khởi nghĩa đánh Mạc giúp Lê, như bài 9 « Lê
trung hưng » đã nói :
Ông có hai người con là Nguyễn Uông và Nguyễn Hoàng cũng đều làm
tướng lập được nhiều công. Nguyễn Hoàng là thái-úy Đoan-quận-công.
Nhưng Trịnh Kiểm sợ họ Nguyễn tranh mất quyền, kiếm chuyện giết
Nguyễn Uông. Nguyễn Hoàng sợ cũng sẽ bị ám-hại như anh, cho người ra
Hải-dương hỏi ông Nguyễn bỉnh-Khiêm. Ông này bảo : « Hoành-sơn nhất
đái vạn đại dung thân » (một giải Hoành-sơn kia có thể dung thân được
muôn đời). Nguyễn Hoàng bèn nói với chị là Ngọc Bảo (vợ Trịnh Kiểm) xin
với Trịnh Kiểm cho vào trấn phía Nam.
Năm 1558, Trịnh Kiểm tâu vua Anh-tông cho Nguyễn Hoàng vào trấn
đất Thuận-hóa. Nguyễn Hoàng vào đóng ở xã Ái-tử (sau gọi là Kho cây khế)
thuộc huyện Đăng-xương, tỉnh Quảng-trị.
Nguyễn Hoàng rất khôn ngoan, lại có lòng nhân đức, thu dùng hào-kiệt,
yên ủi nhân dân, cho nên mọi người, ai cũng mến-phục.
Năm 1569, ông lại được cử trấn cả đất Thuận-hóa lẫn Quảng-nam.
