LỐI TƯ DUY CỦA NGƯỜI THÔNG MINH - Trang 89

mẹ bảo tôi ngừng lại). Chắc chắn là sau tất cả quãng thời gian chơi đùa
cùng bồn vệ sinh, tôi có thể lý giải cách nó hoạt động.
Tôi hiểu rõ một vài cơ chế hoạt động của nó. Tay cầm ở khoang chứa nối
với một sợi dây xích kéo cái nút chặn ở đáy khoang lên. Nút chặn được gắn
với một bản lề. Khi nút chặn được kéo ra khỏi van, nước trong khoang chảy
xuống. Khi tất cả nước đã chảy hết, nút chặn không còn bị nước làm cho
nổi nữa sẽ hạ xuống đậy cái van lại, đồng thời, một quả bóng chìm xuống
theo mực nước mở một công tắc khiến nước mới bắt đầu chảy vào. Nước
tiếp tục chảy đầy khoang cho đến khi quả bóng nổi đủ cao để đóng công tắc
lại.
Tới đó thì vẫn ổn.
Nhưng nước chảy đi đâu? Trong toàn bộ thời gian quan sát, tôi chưa bao
giờ tháo bồn vệ sinh ra để xem nước chảy đi đâu sau khi thoát ra khỏi
khoang. Đó chính là lỗ hổng đầu tiên trong kiến thức của tôi. Bằng cách
nào đó, nước chảy ra khỏi khoang và vào bồn vệ sinh. Lỗ hổng thứ hai là
tôi không biết tại sao nước thoát ra khỏi bồn khi mực nước trong đó lên đủ
cao. Nhưng không phải tất cả mà vẫn còn một lượng nước nhỏ ở lại. Dù
vậy, tại sao điều này xảy ra vẫn còn là một bí ẩn với tôi.
Trải nghiệm của tôi về điều này là khá phổ biến. Rõ ràng tôi đã trở thành
nạn nhân của ảo tưởng về chiều sâu của lý giải.
Tại sao chuyện này xảy ra?
Khi được hỏi liệu có biết cách thức thứ gì đó hoạt động hay không, bạn
không đưa ra một lý giải hoàn chỉnh trước khi trả lời. Thay vào đó, bạn
phán đoán dựa trên những con đường tắt. Đầu tiên, bạn cố gắng tưởng
tượng ra cơ chế của nó khi hoạt động. Do đó, nếu bạn có thể mường tượng
trong đầu một hình ảnh về thiết bị đang hoạt động, sự tự tin về khả năng lý
giải sẽ gia tăng. Tất nhiên, nếu có những yếu tố quan trọng của quá trình
nằm ngoài quan sát của bạn (như cách nước chảy vào bồn vệ sinh), thì
những yếu tố này thường đi kèm với một lỗ hổng trong kiến thức nhân quả
của bạn.
Thứ hai, như đã thảo luận ở phần đầu chương, các lý giải thường đan lồng
vào nhau. Khi đang quyết định xem liệu có thể giải thích điều gì đó không,