Về mặt cá nhân, tôi không muốn đầu tư vào các công ty làm xã hội tệ hơn
mặc dù sản phẩm của chúng hoàn toàn hợp pháp. Bạn có thể cho đó là phi lý,
nhưng tôi nghĩ đó là nghiệp chướng. Dù thế nào tôi cũng muốn đầu tư vào các
doanh nghiệp đem lại ích lợi cho xã hội hơn. Thêm một lần nữa, khi học bài học
này, tôi nhận ra rằng Buffett đã biết rồi; như tôi nhận thấy, mỗi doanh nghiệp
trong danh mục của ông đều đáp ứng tiêu chuẩn cao của ông.
Mục trong bản checklist: Công ty có đem lại một giải pháp đôi bên cùng có
lợi cho toàn hệ sinh thái của nó hay không?
TRƯỜNG HỢP BA: ĐIỀU GÌ ẨN GIẤU BÊN DƯỚI?
Nghiên cứu những công ty như Wal-Mart và Costco đã đưa tôi đến với
CarMax - một Wal-Mart hay Costco về lĩnh vực bán xe đã qua sử dụng. Từ khi
mở cửa hàng đầu tiên ở Virginia năm 1993, CarMax đã bán hơn 4 triệu chiếc xe,
và giờ nó đang tự hào sở hữu khoảng 100 cửa hàng trên toàn nước Mỹ. Đây là
một cỗ máy bán hàng hoạt động cực kỳ hiệu quả với khoảng chênh lệch hẹp giữa
giá thu mua vào và giá bán ra. Khách hàng biết giá bán ở đây là giá hời nhất so
với xung quanh. Và họ có một bộ sưu tập xe khổng lồ được trưng bày, từ những
chiếc SUV Mercedes chỉ hai năm tuổi đến những chiếc mui trần Mustang từ
những năm 1950.
Mô hình kinh doanh của CarMax còn có một yếu tố chiến lược: cho phép
khách hàng sử dụng đòn bẩy. Ở Mỹ, một phần không nhỏ các xe đang lưu hành
được mua bằng tiền vay mượn. Không vay, nhiều khách hàng của CarMax sẽ
không đủ khả năng để mua xe. Thực sự, CarMax hiểu rằng nếu họ không thể tiếp
cận với nguồn vốn vay, cả mô hình kinh doanh của họ sẽ tiêu tùng. Cho nên vào
năm 2008 thì họ tiêu thật. Doanh số rớt thê thảm vì CarMax và khách hàng của
họ không thể tiếp tục sử dụng tín dụng giữa cuộc khủng hoảng tài chính. Kết quả
là giá cổ phiếu lao đầu.
Một lần nữa, tôi khám phá ra tầm quan trọng của việc hiểu cả chuỗi giá trị
của một công ty. Tôi chưa đủ thấu hiểu sự lệ thuộc của CarMax vào thị trường tín
dụng, và điều này khiến công ty dễ bị tổn hại đến thế nào. Có thể nếu biết rõ tôi
vẫn cứ mua cổ phiếu của họ. Suy cho cùng, tôi không bao giờ có thể dự đoán
được mức độ nghiêm trọng của khủng hoảng tín dụng. Nhưng tình huống này dạy
tôi tầm quan trọng của việc hiểu rõ liệu một doanh nghiệp có đang lộ ra những
phần trong chuỗi giá trị mà nó không nắm quyển kiểm soát hay không. Nếu thực
