quyết định. Các vua Lê chỉ ngồi làm vì lương bổng nhà vua đều do nhà
Chúa chi cấp.
Bộ máy cai trị diễn ra cảnh tượng vô cùng rối nát về đủ các mặt.
Thực trạng trong nước lúc đó, có những nét chính như dưới đây :
a) SỰ SUY NHƯỢC CỦA HOÀNG TỘC HẬU LÊ
- Lùi bước : Họ Trịnh ỷ vào công lao đánh dẹp nhà Mạc giúp vua Lê
nên đòi kỳ bằng được sắc phong vương để dễ áp bức vua con nhà Lê
(Trường hợp Chúa Trịnh Sâm sai bắt thái tử Vỹ trước mặt vua Lê Hiển
Tôn).
- Cầu danh cầu lợi : Thái tử Cẩn lẻn đến xin chúa Trịnh Tông ban cho
ngôi báu, tranh giành với thái tử Kỳ.
- Dư luận khinh nhờn : Thấy vậy, kiêu binh chê cười, sỉ vả thái tử Cẩn,
đập phá kiệu của Cẩn ở trong phủ chúa.
b) LUẬT LỆ ĐẶC BIỆT CỦA THẾ HỆ
Chúa Trịnh vì xa phí nhiều, công quỹ hao hụt lớn nên phải đặt ra lệ : «
quan lại, ai nộp 600 quan thì được thăng một bực. Người chân trắng nộp
2800 quan được bổ tri phủ, nộp 1800 quan được bổ tri huyện. Còn có lệ thu
tiền thông kinh 3 quan, ai có tiền sẽ không phải khảo hạch. Cho nên người
thì dùng sách để chép, kẻ thuê người làm bài hộ ».
c) TINH THẦN QUAN LẠI
Văn võ quan hầu hết mắc phải những lỗi này : trốn tránh nhiệm vụ
(Nguyễn Khản), phỉnh nịnh người trên
, tàn bạo, hà hiếp dân lành (Đặng
Mậu Lân) và luồn lọt các cửa quyền quí.
d) NẠN KIÊU BINH
Thời loạn lạc, nhà Chúa vì cần bảo vệ quyền lợi mình nên đã biệt đãi
quân sĩ (lính Tam Phủ). Những ưu binh Thanh-Nghệ ấy thỏa sức hoành hành
: giết Huy quận công, truất ngôi Trịnh Cán, diếc móc Trịnh Khải và Dương
Phi, ngày đêm vây phủ chúa, bắt buộc chúa phải giết quốc sư, quốc cữu, đập
