Đoạn tuyệt với từ thiện
Không có gì cường điệu khi ta nói rằng, vượt quá sự phê phán
mặc nhiên lý thuyết kinh tế về trao đổi, sự phê phán bố thí (aumône),
hoàn toàn minh nhiên, là cái “được thua” chính trị chủ yếu của LVBT.
Bố thí chính là mẫu điển hình của sự biếu tặng không đáp trả, làm mất
thể diện ngay khi người nghèo vui lòng nhận bố thí mà không thể đáp
trả. “Từ thiện còn gây thương tổn đối với người nhận nó và mọi nỗ lực
của nền đạo đức của chúng ta nhằm hủy bỏ sự bảo trợ vô ý thức và
lăng nhục của người bố thí giàu có” (LVBT: 404).
Làm cho các chính sách xã hội thoát khỏi gốc gác từ thiện của nó,
để khiến nó trở thành chấp nhận được và không làm mất thể diện,
trước hết chính là bằng cách biến đổi ý nghĩa của nó. Nỗ lực về ý niệm
của Mauss hướng đến việc trình bày các chính sách xã hội thời đó
đang được xây dựng không phải như là những món quà tặng cho
người nghèo mà như là các món quà đáp tặng cho người lao động để
trao đổi món quà ban đầu mà họ đã tặng với sự lao động của họ mà
tiền lương không đáp tặng đủ. Mauss nói: Cả các người chủ lẫn xã hội
đều không phải là “trả xong nợ” đối với họ sau khi đã trả lương. Ngày
nay, người ta có lẽ sẽ nói về sự không hoàn chỉnh (incomplétude) của
hợp đồng lao động. Nhưng điều mà Mauss cảm nhận và chỉ hoàn toàn
được thực hiện sau năm 1945, chính là việc chuyển giao món nợ xã
hội của các xí nghiệp cho toàn bộ xã hội, từ sự bảo trợ của người chủ
(người “bố thí” giàu có) sang sự vô danh của tập thể. Sự chuyển giao
này, được phong trào công nhân, các nhà trí thức và giới tư sản hoạt
động nhân đạo chuẩn bị trong nhiều thập kỷ tiến lại gần nhau giữa họ,
sẽ được thể hiện trọn vẹn trong sức bật của thời Giải phóng
[Libération, tức khi Pháp thoát khỏi sự chiếm đóng của Đức Quốc xã],
khi hệ thống Bảo hiểm xã hội được lập ra. Nhưng ngày nay, hai mươi
năm sau khi nhà nước phúc lợi bắt đầu bị đả kích về mặt hệ tư tưởng
trong những năm 1990, các chính sách cứu trợ xã hội đã không biết
