cho chúng tôi chìa khóa của vấn đề
, dù là hoàn toàn tình cờ và không
cố ý. “Tôi sắp nói với các ông về hau... Hau không phải là gió thổi.
Hoàn toàn không phải. Giả dụ ông có một món hàng nào đó (taonga)
và ông biếu tôi món hàng đó; ông biếu tôi mà không nói giá
. Chúng
ta không làm giao kèo mua bán về chuyện đó. Thế mà, tôi biếu món
hàng ấy cho một người thứ ba và sau một thời gian trôi qua, người đó
quyết định dùng một vật nào đó để trả tiền (utu)
, người đó biếu tôi
một cái gì đó (taonga). Thế mà, cái taonga này mà người đó biếu tôi
là tinh thần (hau) của taonga mà tôi đã nhận từ ông và tôi đã cho
người đó. Các taonga mà tôi đã nhận được cho các taonga đã đến từ
ông, tôi phải đáp tặng chúng lại cho ông. Tôi sẽ không đúng (tika) nếu
tôi giữ các taonga đó cho tôi, dù là chúng đáng được ao ước (rawe)
hay không đáng được ao ước (kino). Tôi phải biếu chúng cho ông vì
chúng là một cái hau
của taonga mà ông đã tặng tôi. Nếu tôi giữ cái
taonga thứ hai cho tôi, có thể chuyện không lành sẽ xảy đến cho tôi,
ngay cả chết chóc. Cái hau là như thế đó: Có cái hau của tài sản cá
nhân, có cái hau của các taonga, có cái hau của rừng. Kali ena (Khá
đủ rồi cho chuyện này)”.
Văn bản rất quan trọng này đáng cho chúng ta bình luận. Thuần
túy Maori, thấm sâu tinh thần thần học và pháp lý còn chưa chính xác,
tức các thuyết về “ngôi nhà của các bí mật”, nhưng đôi lúc lại rõ ràng
đến mức làm ta kinh ngạc, văn bản này chỉ có một điểm khó hiểu: Đó
là sự can thiệp của người thứ ba. Nhưng để hiểu rõ nhà luật học Maori,
ta chỉ cần nói: “Các taonga và tất cả các tài sản chính xác được gọi là
riêng (personnel) có một cái hau, tức là một quyền lực tâm linh. Anh
cho tôi một taonga, tôi biếu nó cho một người thứ ba; người này đáp
tặng cho tôi một taonga khác, bởi vì anh ta bị cái hau của quà tặng của
tôi thúc đẩy [anh ta phải làm như thế - ND]; còn tôi thì bị bắt buộc
phải biếu cho anh đồ vật đó [do người thứ ba tặng tôi - ND], bởi vì tôi
