Lịch sử kinh tế và pháp lý thường phạm rất nhiều sai lầm về điểm
này. Thấm nhuần các ý niệm hiện đại, nó tự tạo lắm ý niệm tiên thiên
về sự tiến hoá
, nó theo một logic gọi là tất yếu; thực ra, nó còn dừng
lại ở các truyền thống cũ kỹ. Không gì nguy hiểm hơn là thứ “xã hội
học không ý thức” như ông Simiand đã gọi. Chẳng hạn, ông Cuq vẫn
tiếp tục nói: “Trong các xã hội nguyên thủy, người ta chỉ quan niệm
được chế độ đổi chác; trong các xã hội tiên tiến, người ta thực hành
việc bán lấy tiền mặt. Sự bán chịu nêu rõ đặc tính của một pha cao cấp
của văn hoá; nó xuất hiện trước hết dưới một hình thức quanh co, phối
hợp sự bán lấy tiền mặt với sự cho vay
”. Thực ra, điểm xuất phát là ở
nơi khác. Nó bị các nhà luật học và các nhà kinh tế học bỏ qua một
bên và hoàn toàn không quan tâm đến, vì sự biếu tặng là một hiện
tượng phức tạp, nhất là dưới dạng xưa nhất tức là dạng cung ứng toàn
bộ mà chúng tôi đã không nghiên cứu trong bài viết này; thế mà, sự
biếu tặng nhất thiết kéo theo khái niệm tín dụng. Sự tiến hóa đã không
làm cho luật lệ chuyển từ kinh tế đổi chác sang việc bán và không làm
cho việc bán lấy tiền mặt chuyển sang bán chịu có kỳ hạn. Chính trên
một hệ thống quà tặng và quà đáp tặng theo kỳ hạn mà một mặt đã
hình thành sự đổi chác (nhờ sự đơn giản hóa và sự làm cho các khoảng
thời gian xưa kia vốn bị tách biệt, gần lại với nhau) và mặt khác sự
mua và sự bán (bán chịu cũng như bán trả tiền mặt), và cả sự cho vay.
Bởi vì không có gì chứng tỏ rằng, trong số các luật lệ đã vượt qua pha
mà chúng tôi miêu tả (đặc biệt là luật lệ ở Babylon) không có luật lệ
nào là không biết đến tín dụng mà tất cả các xã hội cổ vẫn còn sót lại
xung quanh chúng ta đều biết đến. Đó là một cách đơn giản và thực tế
khác để giải quyết vấn đề về hai “thời điểm của thời gian” mà hợp
đồng thống nhất lại và đã được ông Davy nghiên cứu
Vai trò mà khái niệm danh dự giữ trong các giao dịch này cũng
không kém quan trọng.
