vậy, nexum mà nó thiết lập, như Huvelin đã thấy đúng, còn đầy rẫy các
biểu trưng tôn giáo mà ông đã có phần quá đáng khi chỉ xem như là
chuyên nhất có tính ma thuật.
Hẳn là hợp đồng xưa nhất của luật Roma, tức nexum, đã tách ra
khỏi cái nền của các hợp đồng tập thể và cũng tách ra khỏi hệ thống
các sự biếu tặng tạo ra sự ràng buộc. Tiền sử của hệ thống nghĩa vụ
nơi người Roma có lẽ sẽ không bao giờ được viết ra với sự chắc chắn.
Tuy nhiên, chúng tôi có thể chỉ ra phương hướng mà ta nên tìm.
Chắc chắn là có sự ràng buộc trong các đồ vật, ngoài các ràng
buộc ma thuật và tôn giáo, các ràng buộc bằng lời nói và cử chỉ của
chủ nghĩa hình thức pháp lý.
Sự ràng buộc đó còn mang dấu vết của vài từ rất cổ trong luật của
người Latin và của các tộc người Ý cổ (italique)
. Từ nguyên của một
số từ này dường như nghiêng về hướng này. Chúng tôi xin chỉ ra các
điều sau đây như là giả thuyết.
Vào lúc đầu, chắc chắn bản thân các đồ vật có một nhân cách và
một tính năng.
Các đồ vật không phải là các vật trơ ì mà luật của hoàng đế
Justinianus [482-565, cai trị đế quốc Byzance, - ND] và luật của chúng
ta ngày nay quan niệm. Trước hết chúng là bộ phận của gia đình:
familia của người Roma gồm cả các res (đồ vật) chứ không phải chỉ
gồm những người. Ta còn có được định nghĩa về nó trong Digeste
Và điều rất đáng lưu ý là càng lùi sâu về thời cổ đại, nghĩa của từ
familia càng bao hàm các res (đồ vật): chúng thuộc về gia đình đến
mức chúng chỉ cả các thứ lương thực và các phương tiện sống của gia
đình
. Từ nguyên tốt nhất của từ familia chắc chắn là gần
Phạn dhaman, tức là “nhà”.
