hung ác đã nói với một người Bà la môn bố thí quá nhiều và không
đúng chỗ: “Bây giờ ngươi thấy tại sao ngươi gầy guộc và xanh xao”.
Ta đều nên tránh lối sống của tu sĩ cũng như của Shylock
. Đạo đức
mới này chắc chắn sẽ là một sự pha trộn khéo léo và vừa phải giữa
thực tế và lý tưởng.
Như vậy, ta có thể và nên trở lại với cái cổ sơ, với các điều cơ
bản nhất; ta sẽ tìm lại các lý do của cuộc sống và của sự hành động mà
nhiều xã hội và nhiều giai cấp còn biết đến: sự vui sướng khi biếu tặng
trước công chúng; lạc thú tiêu xài hào phóng cho nghệ thuật; lạc thú
của sự hiếu khách và của lễ hội riêng tư hay công cộng. Bảo hiểm xã
hội, sự chăm sóc ân cần của tổ chức tương tế, của sự hợp tác, của
những người cùng ngành nghề, của tất cả những pháp nhân mà luật
pháp Anh gọi là “Friendly Societies” [Hội ái hữu], tất cả những thứ đó
đều có giá trị hơn là sự an toàn cá nhân đơn thuần mà xưa kia nhà quý
tộc đã bảo đảm cho người lãnh canh, hơn là cuộc sống eo hẹp nhờ
đồng lương ngày do giới chủ trả công, và hơn ngay cả sự tiết kiệm tư
bản chủ nghĩa vì tiết kiệm này chỉ dựa vào tín dụng khi cao khi thấp.
Ta có thể ngay cả quan niệm một xã hội trong đó các nguyên tắc
nói trên ngự trị, sẽ như thế nào. Một nền đạo đức và một nền kinh tế
thuộc loại đó đã vận hành trong các nghề tự do ở các nước lớn hiện
nay. Trong các nghề tự do, danh dự, sự không vụ lợi, sự đoàn kết
ngành nghề không phải là các sáo ngữ và cũng không trái với các nhu
cầu cần thiết của lao động. Chúng ta hãy nhân đạo hóa như thế các
ngành nghề khác và hoàn thiện chúng hơn nữa. Đó sẽ là một tiến bộ
lớn mà Durkheim đã thường chủ trương.
Làm như thế, chúng tôi cho rằng ta sẽ trở lại với nền tảng bền lâu
của luật pháp, với ngay chính nguyên lý của đời sống xã hội bình
thường. Không nên mong rằng người công dân sẽ quá tốt và quá vị kỷ
hoặc sẽ quá vô cảm và quá thực tế. Người công dân nên ý thức rõ về
chính mình nhưng về cả người khác nữa và về thực tế xã hội (trong
