phường hội. Đúng là các diễn văn đẹp đẽ đó chứa đầy ẩn dụ. Tuy
nhiên, phải nhận thấy điều này: không những nền đạo đức và triết học,
mà ngay cả dư luận và bản thân nghệ thuật kinh tế, bắt đầu vươn lên
đến trình độ “xã hội” đó. Người ta cảm thấy chỉ những người chắc
chắn được trả lương suốt đời một cách trung thực, cho công việc mà
họ đã thực hiện một cách trung thực vì người khác và vì chính bản
thân, mới lao động tốt. Người sản xuất chấp nhận trao đổi (échangiste)
lại cảm nhận - anh ta đã luôn cảm nhận - nhưng lần này cảm nhận
mãnh liệt rằng anh ta trao đổi không phải chỉ một sản phẩm hay một
thời gian lao động, mà còn biếu tặng một cái gì đó của bản thân anh ta,
đó là thời gian và cuộc sống của anh ta. Do đó, anh ta muốn được
thưởng công, ngay cả với mức độ vừa phải. Và từ chối thưởng công
anh ta chính là khiến anh ta trở nên lười biếng và lao động với năng
suất thấp.
Có lẽ chúng ta có thể đưa ra một kết luận vừa có tính xã hội học
vừa có tính thực tiễn. Thiên Sura LVIV [của kinh Coran], “sự làm thất
vọng lẫn nhau” (Phán xét cuối cùng) mà Mahomet tiếp nhận ở La
Mecque, nói về Thượng Đế như thế này:
15. Tài sản và con cái là sự ham muốn của các người trong khi
Thượng Đế còn giữ lại một phần thưởng tuyệt vời.
16. Hãy hết sức sợ hãi Thượng Đế; hãy lắng nghe, vâng lời, làm
bố thí (sadaqa) vì lợi ích của chính các người. Kẻ nào chống lại được
tính hà tiện của mình sẽ hạnh phúc.
17. Nếu các người hào phóng cho Thượng Đế vay, ngài sẽ trả lại
gấp đôi cho các người, ngài sẽ tha thứ cho các người bởi vì ngài biết
ơn và đầy lòng bao dung.
18. Ngài biết được các vật hữu hình và vô hình, ngài là đấng đầy
quyền uy và hiền minh.
Quý vị hãy thay tên Allah bằng tên xã hội và tên nhóm nghề
nghiệp hay hãy cộng cả ba tên, nếu quý vị có theo một tôn giáo; quý vị
hãy thay ý niệm “bố thí” bằng ý niệm “hợp tác”, ý niệm lao động và
