phục vụ vì tha nhân: quý vị sẽ có được một ý tưởng khá tốt về nghệ
thuật kinh tế đang được sinh ra một cách khó khăn. Ta đã thấy nó vận
hành trong một số tập hợp kinh tế, và trong lòng của quần chúng
thường ý thức tốt hơn các nhà lãnh đạo của họ quyền lợi của bản thân
và quyền lợi chung.
Có thể, khi nghiên cứu các khía cạnh tối tăm của đời sống xã hội,
ta sẽ soi sáng được phần nào con đường mà các nước và nền đạo đức
cũng như nền kinh tế của chúng ta phải đi.
III - KẾT LUẬN VỀ XÃ HỘI HỌC ĐẠI CƯƠNG VÀ VỀ
ĐẠO ĐỨC HỌC
Xin cho phép chúng tôi thêm một nhận xét về phương pháp mà
chúng tôi đã dùng.
Không phải vì chúng tôi muốn đề nghị công trình này như là một
kiểu mẫu. Nó chỉ đưa ra một số chỉ dẫn. Nó còn phiến diện và sự phân
tích
cần được đẩy xa hơn nữa. Thực ra, phần nào đó là những câu hỏi
mà chúng tôi đặt ra cho các sử gia, các nhà dân tộc chí; đó là các đối
tượng điều tra mà chúng tôi đề nghị hơn là chúng tôi giải quyết một
vấn đề và đưa ra một câu trả lời tối hậu. Trong lúc này, chúng ta chỉ
cần tin chắc rằng, nếu nghiên cứu theo hướng này, người ta sẽ tìm
được nhiều sự kiện.
Nhưng, nếu là như thế, chính là vì trong cách xử lý vấn đề này có
một nguyên lý dùng để phát hiện (prindpe heuristique) mà chúng tôi
muốn rút ra. Các sự kiện mà chúng tôi đã nghiên cứu đều là, xin cho
phép chúng tôi dùng thành ngữ sau đây, những sự kiện xã hội toàn bộ
(total) hay tổng quát (général) nếu ta muốn - nhưng chúng tôi ít thích
từ sau hơn: nghĩa là các sự kiện, trong một số trường hợp, làm cho
toàn bộ xã hội và các định chế của nó (potlatch, những thị tộc đối đầu
với nhau, những bộ lạc thăm viếng lẫn nhau, v.v.) hoạt động và trong
những trường hợp khác, làm cho một số rất lớn định chế hoạt động,
