thể thấy bản thân các sự việc xã hội, trong cụ thể, đúng như chúng vẫn
là. Trong các xã hội, ta nắm bắt được nhiều thứ hơn là những ý tưởng
hay những quy tắc, chúng ta hiểu được những con người, những nhóm
người và cách ứng xử của họ. Ta thấy họ hoạt động cũng như trong cơ
học ta thấy những khối lượng và những hệ thống, hay cũng như trong
biển ta thấy những con mực và những con hải quỳ (anémone). Ta nhìn
thấy rất nhiều người, những lực lượng cơ động trôi nổi trong môi
trường và trong các tình cảm của họ.
Các sử gia cảm nhận và chê trách chính đáng các nhà xã hội học
quá trừu tượng và chia tách quá mức các yếu tố của các xã hội với
nhau. Chúng ta phải làm như họ: quan sát cái thấy ngay (le donné).
Thế mà, cái thấy ngay, chính là Roma, Athènes, người Pháp hạng
trung, người Melanesia của đảo nào đó, chứ không phải là lời cầu
nguyện hay luật pháp tự thân (en soi). Sau khi đã chia tách và trừu
tượng hóa đôi chút do không thể tránh khỏi, các nhà xã hội học phải
nỗ lực tạo lại cái tổng thể. Nhờ thế, họ sẽ tìm được những dữ kiện
phong phú. Họ cũng sẽ tìm được cách để thỏa mãn các nhà tâm lý học.
Những người này cảm nhận mạnh mẽ được sự may mắn đặc biệt của
họ, và nhất là các nhà tâm bệnh học có được sự tin chắc là họ nghiên
cứu cái cụ thể. Mọi người đều nghiên cứu hay có lẽ đều nên quan sát
sự ứng xử của những con người toàn bộ chứ không phải bị chia thành
các khả năng. Chúng ta nên bắt chước họ [tức những nhà tâm lý học
và tâm bệnh học - ND]. Trong xã hội học, nghiên cứu cái cụ thể, tức là
cái toàn bộ (le complet), không những có thể làm được mà còn hấp
dẫn hơn và giải thích tốt hơn. Chúng tôi quan sát các phản ứng trọn
vẹn và phức tạp của rất nhiều người với tất cả các khả năng và phức
tạp. Chúng tôi cũng miêu tả họ là gì trong cơ thể và trong psychai [hay
psyché, được phân tâm học dùng để chỉ cả ý thức lẫn vô thức - ND]
của họ, đồng thời chúng tôi miêu tả lối ứng xử của quần chúng đó và
các chứng loạn tâm thần tương ứng nơi họ: tình cảm, ý tưởng, ý muốn
của quần chúng hay của các xã hội có tổ chức và các phân nhóm của
