sánh các nhóm có saman và không có saman, trong một khu vực địa lý
giới hạn, cho thấy rằng đạo saman có thể đóng hai vai trò đối với
những người có thiên hướng dễ mắc bệnh mất thăng bằng về tâm lý
(psychopathique): Một mặt nó khai thác các thiên hướng đó, nhưng
mặt khác nó dồn chúng về một hướng và ổn định chúng. Quả thực,
dường như dưới ảnh hưởng của việc tiếp xúc với văn minh, các bệnh
rối loạn tâm thần (psychose) và rối loạn thần kinh (névrose) có xu
hướng tăng thêm trong các nhóm không có đạo saman, trong khi trong
các xã hội khác, chính bản thân đạo saman phát triển nhưng các rối
loạn tâm thần thì không tăng thêm
. Như vậy ta thấy rằng các nhà dân
tộc học có ý muốn tách hoàn toàn một số nghi thức khỏi mọi bối cảnh
tâm bệnh học, được thúc đẩy bởi một ý tốt nhưng có phần rụt rè. Sự
giống nhau là rõ rệt, và các quan hệ thậm chí có thể đo lường được.
Điều đó không có nghĩa là các xã hội gọi là nguyên thủy được đặt
dưới uy quyền của những người điên; nhưng đúng hơn nó có nghĩa là
bản thân chúng ta xử lý như người mù các hiện tượng xã hội học như
thể chúng lệ thuộc bệnh lý học, trong khi chúng chẳng ăn nhập gì với
nó, hay ít ra, trong khi hai mặt đó phải được tách rời hoàn toàn với
nhau. Thực ra, nếu, như Mauss khẳng định, cái tâm thần và cái xã hội
trộn lẫn với nhau, thà trong các trường hợp có sự tiếp xúc trực tiếp
giữa cái xã hội và cái sinh lý (le physiologique) sẽ có sự phi lý khi áp
dụng cho một trong hai cấp độ, một khái niệm (như khái niệm bệnh
tật) chỉ có nghĩa trong cái sinh lý.
Khi chúng tôi thực hiện một cuộc du ngoạn, mà một số người
chắc sẽ cho là thiếu thận trọng, đến các vùng xa xôi nhất của tư tưởng
Mauss và có lẽ thậm chí vượt qua các vùng đó nữa, chúng tôi đã chỉ
muốn tỏ rõ sự phong phú và khả năng thúc đẩy sáng tạo dồi dào
(fécondité) của những chủ đề mà ông cống hiến cho sự trầm tư của các
độc giả hay các thính giả của ông. Về mặt này, việc ông đòi hỏi phải
xem hệ biểu tượng như là hoàn toàn thuộc phạm vi của các bộ môn xã
