một làng chưa ai biết đến của bộ lạc, thán phục các mảnh vải len đỏ
mà chúng tôi tặng họ, đã kêu lên: “O que é este bicho vermelho”:
“con vật đỏ gì thế”; điều đó không phải là bằng chứng của thuyết vật
linh nguyên thủy, cũng không thể hiện một khái niệm bản địa, mà chỉ
là một đặc ngữ của falar cabóclo, tức là tiếng Bồ Đào Nha quê mùa
được nói ở vùng nội địa của Brazil. Nhưng, trái lại, người
Nambikwara, chưa bao giờ thấy bò trước năm 1915, gọi chúng như họ
vẫn luôn gọi các vì sao với tên alásu mà nghĩa rộng là rất gần với từ
manitou
của tiếng Algonkin.
Những sự đánh đồng với nhau này không phải là kỳ lạ; chắc là
với sự thận trọng hơn, chúng ta cũng hành động giống như thế, khi
chúng ta gọi là “truc” hay “machin” (cái ấy, cái đó) một vật lạ, mà
chúng ta không biết công dụng hoặc sự hiệu quả của nó làm chúng ta
ngạc nhiên. Đằng sau từ “machin”, có từ “machine” (máy móc), và xa
hơn nữa, ý tưởng về sức mạnh hay uy lực. Còn về từ “truc”, các nhà từ
nguyên học cho rằng nó phái sinh từ một từ của thời trung cổ có nghĩa
là một đòn (coup) thành công trong các trò chơi khéo léo hoặc trong
cờ bạc, tức là một trong các nghĩa chính xác mà người ta quy cho từ
của tiếng Indonesia mà một số người cho là nguồn gốc của từ mana.
Đành rằng chúng ta không nói về một vật rằng nó có “du truc” (cái ấy)
hay “du machin” (cái đó), nhưng về một người, chúng ta nói là anh ta
có “cái gì đó” (quelque chose) và khi tiếng lóng (slang) của Mỹ gán
cho một phụ nữ từ “oomph”, không chắc là chúng ta cách rất xa ý
nghĩa của mana, nếu người ta gợi ra không khí thiêng liêng và đầy các
cấm kỵ (taboo) thấm sâu vào đời sống tính dục, ở Mỹ còn mạnh hơn
các nơi khác. Sự khác nhau phát xuất ít hơn từ bản thân các khái niệm,
như là tinh thần đã tạo ra chúng một cách vô thức ở khắp nơi, so với
sự kiện là, trong các xã hội của chúng ta, các khái niệm này có một
tính cách không chính xác và tự phát, trong khi ở các nơi khác chúng
dùng để xây dựng những hệ thống giải thích có suy nghĩ và chính
thức, tức là chúng đóng vai trò mà chúng ta dành cho khoa học.
