nhận quà. Chính “trong” đồ vật được tặng có sức mạnh cưỡng bức
người nhận quà phải đáp trả. Nếu ta theo những lời bình luận đầu tiên
về LVBT, tức những bình luận của Claude Lévi-Strauss [1950] và một
số nhà bình luận LVBT đã đi xa thêm theo hướng này. Bản thân Mauss
thấy trong cái hau cái tương đương - đối với các đồ vật - của sức mạnh
ma thuật mà ông đã thấy - đối với con người - trong mana: Sức mạnh
này đã được ông nhiều lần dịch thành “danh dự”, “thể diện”.
Một cách đọc chăm chú hơn văn bản của Tamati Ranapiri và sự
phê phán của Sahlins đối với bản dịch mà Mauss dùng, đưa đến việc
cho rằng cái hau của một taonga không phải là cái gì khác hơn là yield
(lãi), theo nghĩa cho vay có lãi, do sự chuyển giao đầu tiên tạo ra. Ít ra
đó là nghĩa mà Sahlins đề nghị. Còn đề nghị của Testart thì đơn giản
hơn nhưng thỏa đáng hơn: Theo ông nên dịch hau thành “đáp trả”
(contrepartie). Cũng như thế, trong phân tích những giao dịch điền thổ
vào thời kỳ đầu của thời Trung Cổ, nghiên cứu tư liệu đã đưa đến việc
dịch từ pretium, không phải thành “giá cả”, mà thành “đáp trả”, tùy
theo các giao dịch có khi bằng hiện vật, có khi bằng tiền, có khi được
định giá, có khi không [Feller, Gramain, Weber, 2005].
Phải chăng vì thế mà ta phải quên đi câu hỏi về sức mạnh của đồ
vật? Tôi cho là không nên.
Trong một hệ thống thuộc loại hình gimwali như trong các định
chế pháp lý làm nền tảng cho thị trường, các đồ vật bị tách biệt với cá
nhân trao đổi chúng và “luật về vật” (droit réel, liên quan đến các vật)
bị tách biệt với “luật về người” (droit personnel, liên quan đến con
người). Trong các hệ thống cung ứng toàn bộ, các đồ vật không bị tách
biệt với các con người, trái lại đồ vật và con người là “lẫn lộn với
nhau” (mélangé), theo như Mauss viết. Để nhấn mạnh trong ngôn ngữ
sự khác biệt cơ bản này, tôi sẽ theo thuật ngữ của Mauss mà Bazin đã
nêu rõ [1997]: Các cung ứng toàn bộ liên quan đến sự lưu thông của
các vật (vật quý giá, bùa chú, các taonga theo ngôn ngữ Maori, LVBT:
200) giữa những người (là những pháp nhân, LVBT: 184). Về phần tôi,
