ba cái mốc trên con đường 100 năm của báo chí. Mỗi cái mốc đó giới thiệu
một thời kỳ mà báo chí chuyển hướng, nhất là về phương diện ý thức trách
nhiệm và tranh đấu. Cái nhìn của người phân chia báo chí theo tiêu chuẩn
này có vẻ liên quan đến người viết sử nhiều hơn là một người làm báo hay
chính khách. Nhưng dầu sao tiêu chuẩn này cũng có thể dùng để bổ khuyết
cho việc phân chia lịch sử báo chí theo tiêu chuẩn chính trị vì sự liên hệ hỗ
tương giữa chính trị và lịch sử.
Riêng về tiêu chuẩn văn hóa, nó có phải là cái thước chính xác nhất để
đo bước tiến của báo chí hay không. Câu trả lời có lẽ cũng không ai khẳng
định được. Lý do là vì nó cũng phản ảnh những biến đổi của làng báo Việt
Nam qua tiến trình một trăm năm, nhưng chỉ cho thấy một mặt của những
biến đổi đó, trong khi tiến trình của báo chí thì rất « đa diện ». Phân biệt các
giai đoạn báo chí theo tiêu chuẩn văn hóa, cũng như theo các tiêu chuẩn
riêng rẽ khác, không thể cho chúng ta một cái nhìn toàn diện và đầy đủ. Tiêu
chuẩn văn hóa chỉ thích hợp cho người làm văn hóa và người viết báo vì sự
hỗ tương giữa hai giới này.
Nếu có nới rộng ra thêm nữa thì tiêu chuẩn văn hóa có thể có ích cho
những ai nghiên cứu về báo chí trên phương diện xã hội mà thôi.
Nói như vậy, người viết có ý muốn nhấn mạnh rằng chỉ một tiêu chuẩn
văn hóa mà thôi không thể cho chúng ta một cái nhìn thích hợp cho đủ các
giới như giới chính trị, giới sử gia, giới kinh tế. Với quan niệm đó, ta có thể
thấy ngay rằng đo bước tiến của báo chí bằng cái thước văn hào thì cũng
chẳng khác gì đo bằng cái thước lịch sử, cái thước chính trị riêng rẽ. Kết quả
đo được cũng sẽ mang tính chất phiến diện mặc dù nó đầy đủ trên một khía
cạnh nào đó nằm trong tầm ảnh hưởng của tiêu chuẩn đó.
Trong khi đó, việc phân chia giai đoạn báo chí bằng tiêu chuẩn độc giả
mang nhiều tính chất thống kê hơn là phân tách. Việc phân chia như vậy cho
người đọc một ý niệm về sự lớn mạnh của báo chí như một vật hữu hình chứ
không phải một sinh hoạt xã hội và kỹ thuật. Con số độc giả tăng chắc chắn
phản ánh sự phát triển của báo chí, nhưng trên một bình diện khác, có ai
