xuất phát. Tài liệu này được coi như một chìa khóa mở cho những người
làm báo sau này nhìn thấy quãng khơi nguồn của long mạch tờ báo Việt
Nam, hay một tài liệu nồng cốt giúp cho những người khảo sát báo chí nhận
diện được thời gian khai sinh của làng báo tại xứ này.
Một khi đã tìm được « long mạch » rồi, người khảo sát báo chí Việt
Nam có thể tiếp tục đi tìm những diễn biến kế tiếp một cách tương đối dễ
dàng, nhất là những dữ kiện lịch sử quốc gia từng chi phối sinh hoạt của
ngành báo chí. Các tài liệu sử học, cũng như những công cuộc nghiên cứu
của nhiều sử gia, được coi là khá đầy đủ, giúp cho những người đi sau có
được một kho tàng dồi dào tin tức để chọn lọc và xây dựng những thiên điều
tra tỉ mỉ về cuộc hành trình 100 năm của báo chí. Nói cho đúng ra, trong
suốt cuộc hành trình đó, chỉ có các biến cố lịch sử là có tầm ảnh hưởng
mạnh vào sâu xa nhất đối với báo chí, trong khi các hoạt động của báo chí tự
nó không chi phối nó được bao nhiêu. Do đó, kẻ quan sát tiến trình của báo
chí Việt Nam đương nhiên phải tự tạo cho mình một quan điểm thiên về sử
học.
Một điểm đáng tiếc của những người đã từng thực hiện cuộc khảo sát
về báo chí Việt Nam mà công lao còn để lại cho tới ngày nay là chỉ giới hạn
cuộc khảo sát của họ vào các sinh hoạt báo chí tại miền Nam, với rất ít ghi
nhận liên quan tới báo chí tại miền Bắc kể cả từ lúc phôi thai vào năm 1865
cho tới những giai đoạn sau này.
a) Cảnh lệ thuộc của báo chí
Trong thời kỳ khai sanh, báo chí Việt Nam không mang được sắc thái
của chính mình mà phải lệ thuộc gần như hoàn toàn vào chính quyền bảo hộ
thời đó. Báo chí Việt Nam trong chặng đường đầu tiên khi xuất hiện chỉ là
một công cụ của nhà nước Pháp, trong đó có sự đóng góp nhỏ nhoi của một
số người Việt làm việc cho nhà nước bảo hộ.
Những tờ báo đầu ra mắt tại Việt Nam đều là do các chủ nhân ông
người Pháp đứng tên. Họ là những nhà cầm quyền da trắng, và dĩ nhiên
những chủ nhân ông da trắng này biến báo chí thành cái loa cho họ phổ biến
