Lý thuyết về kinh tế học truyền thống chẳng có gì mấy mà đề cập đến
sự xuất hiện của tầng lớp nhà giàu mới tại Mỹ. Rốt cuộc, nền kinh tế có đầy
những “con người kinh tế suy nghĩ hợp lý” - những người nhạy bén trong
việc đánh giá chi phí và lợi ích của từng quyết định kinh tế và hành động
theo đó. Những người có lý trí luôn tối đa hóa lợi ích hoặc hạnh phúc của
mình và nếu điều đó có nghĩa là dùng tài sản của mình để mua những chiếc
đồng hồ vàng và tượng đá cẩm thạch thì họ cũng chấp nhận.
Trong cuốn sách nổi tiếng nhất của ông, Lý thuyết về giai cấp nhàn rỗi
(The Theory of the Leisure Class), Veblen phản đối cách nghĩ truyền thống
về hành vi kinh tế. Những con người kinh tế lý trí sẽ cân nhắc kỹ càng
những nhu cầu của họ và mua những gì họ thích. Nhưng những nhu cầu đó
đến từ đâu? Chúng đến từ lịch sử, văn hóa của một con người, vấn đề mà
hầu hết các lý thuyết kinh tế không thể giải quyết. Theo quan điểm của
Veblen, mọi người không đưa ra quyết định về việc mua cái gì và dành thời
gian để làm gì thông qua sự tính toán hợp lý. Để thật sự hiểu về quyết định
của con người, bạn phải để ý đến những bản năng và thói quen của họ,
những thứ được định hình bởi xã hội nơi mà họ lớn lên.
Nhìn qua thì chủ nghĩa tư bản có vẻ không giống với các xã hội bộ lạc
cổ xưa với các điệu nhảy cầu mưa, lễ hiến tế động vật cho thần linh và
những món quà bằng vỏ sò cho các bộ lạc khác. Những người có lý trí trong
xã hội tư bản tham gia vào việc mua, bán và tạo ra lợi nhuận. Nhưng Veblen
cho rằng, thực ra, nếu bạn quan sát kỹ bạn sẽ thấy những phong tục nguyên
thủy vẫn tồn tại trong nền kinh tế hiện đại. Chúng ta mua hàng hóa không
chỉ để thỏa mãn nhu cầu của bản thân như những người có lý trí, mà còn để
được công nhận bởi những người khác. Hãy thử nghĩ về chiếc áo phông gần
đây nhất bạn mua: kể cả khi bạn mua nó bởi vì bạn thích, chẳng phải bạn
cũng sẽ tự hỏi liệu bạn bè mình có thích nó không sao? Liệu bạn có chọn
một chiếc áo mà bạn thích nhưng bạn biết những người khác sẽ chê bai nó?
Trong những xã hội trước đây, con người tìm kiếm sự công nhận của
người khác bằng việc trở nên quyền lực đến mức không cần phải làm việc.
Tại một thời điểm nào đó trong lịch sử, thặng dư hàng hóa xuất hiện vì con
