những tên cướp trốn thuế. Hai tên cướp được thẩm vấn riêng biệt. Mỗi
người có thể thú nhận đã tham gia vụ cướp hoặc phủ nhận điều đó. Cảnh sát
nói với những tên cướp rằng nếu một trong hai gã thú nhận còn người kia
phủ nhận thì họ sẽ biến kẻ phủ nhận thành tên đầu sỏ và người thú nhận sẽ là
nhân chứng chống lại anh ta. Họ sẽ bỏ tù kẻ phủ nhận 20 năm và trả tự do
cho người thú nhận. Nếu cả hai cùng phủ nhận vụ cướp, mỗi người sẽ phải
chịu 4 năm tù vì tội trốn thuế, và nếu cả hai cùng thú nhận mỗi người họ sẽ
nhận án tù 10 năm cho tội cướp tài sản.
Hai tên cướp nên làm gì? Giả sử một tên cướp tin rằng bạn mình sẽ thú
nhận. Phủ nhận vụ cướp sẽ rất tồi tệ bởi vì hắn ta sẽ phải chịu án tù 20 năm,
vậy nên hắn ta chắc chắn nên tự thú. Mặt khác, giả sử hắn ta tin rằng bạn
mình sẽ chối tội. Trong trường hợp này hắn ta cũng nên thú nhận bởi vì điều
đó sẽ khiến hắn ta được thả tự do. Khi cả hai cùng suy luận như vậy thì cả
hai đều sẽ tự thú về vụ cướp. Thế tiến thoái lưỡng nan của tù nhân có một
trạng thái cân bằng thấy rõ: cả hai tên cướp cùng thú nhận.
Tuy nhiên, có vài điều kỳ lạ ở trạng thái cân bằng này. Người chơi có
thể đưa ra sự lựa chọn tốt nhất nhưng lại kết thúc trong tình huống không
phải là tốt nhất cho cả hai. Cả hai đều phủ nhận vụ cướp thì sẽ tốt hơn cho
cả hai nhưng như vậy thì không phải là trạng thái cân bằng: một trong hai
tên luôn có thể lựa chọn phương án tốt hơn cho mình nếu phản bội bạn và
thú nhận với hy vọng được thả. Bằng cách hành động một cách lý trí, hai tên
cướp khiến mọi việc tồi tệ hơn đáng ra chúng có thể xoay chuyển. Cũng
giống như trường hợp chạy đua vũ trang: kết quả của trò chơi là cả hai quốc
gia đều xây dựng kho tên lửa. Cuối cùng không ai có lợi thế hơn ai nhưng
đều phải bỏ ra một số tiền lớn để trang bị vũ khí cho mình. Sẽ tốt hơn nhiều
nếu ngay từ đầu cả hai không mua bất cứ quả tên lửa nào.
Thế tiến thoái lưỡng nan của tù nhân xuất hiện trong kinh tế học mọi
lúc. Lấy ví dụ một sản phẩm như tua bin được sử dụng trong các trạm điện.
Vào những năm 1960, hai nhà sản xuất lớn nhất của Mỹ, General Electric và
Westinghouse, đều muốn có giá tốt hơn cho tua bin của họ. Có một cách là
cùng hợp tác với nhau và thống nhất bán ít tua bin đi và tăng giá cao lên.
