nghị đương lúc hội đồng, bất quá chỉ vâng vâng dạ dạ, chỉ như con trùn ứng
thanh, không làm gì cho tổ quốc xã hội được, bèn từ về.” Từ đó, cụ mở một
trường tư mang tên Ôn Như tại số 4 Hàng Đào, chuyên tâm vào việc đào
tạo những lớp trí thức trẻ có tâm, có tài cho đất nước. Rất nhiều những học
trò của cụ sau này tham gia vào các tổ chức cách mạng, nhiều người đóng
góp tiền bạc cho các tổ chức yêu nước. Âu đó cũng là một đóng góp âm
thầm nhưng thật đáng quý của cụ cho tổ quốc.
Trong những ngày tháng Lương Văn Can từ chối chốn quan trường về mở
trường tư dạy học, căn nhà số 4 Hàng Đào trở thành nơi lui tới của nhiều
nhà nho yêu nước. Các cụ trao đổi với nhau về tình hình thế sự. Một cơ hội
cho cụ đón nhận những luồng gió tư tưởng mới mẻ đã tràn vào Việt Nam
bằng rất nhiều con đường khác nhau. Đồng thời, cụ Can cũng đã nghiên cứu
học tập một số bậc tiền bối có tư tưởng duy tân như Phạm Phú Thứ,
Nguyễn Trường Tộ, Nguyễn Lộ Trạch... Đó là những người ít nhiều được
hấp thu nền văn minh phương Tây, đã từng đề nghị triều đình Nguyễn thực
thi những chính sách mới, mang tính cách mạng cho đất nước: khai trí cho
dân, học tập công nghệ của phương Tây, chấn hưng nền kinh tế... Những
nhà yêu nước như Nguyễn Lộ Trạch đã chỉ ra nguyên nhân suy vong của
một quốc gia và đề ra những kế sách cần kíp cho đất nước thoát khỏi con
đường bế tắc... Song các đề nghị này chỉ được triều đình nhà Nguyễn thực
thi một cách nhỏ giọt, những kết quả của nó chẳng thể làm thay đổi được
tình hình đất nước. Những hạt giống tư tưởng mới không có đất để nảy
mầm tại kinh đô Huế, một nơi vốn đầy rẫy sự bảo thủ và trì trệ.Dẫu vậy,
những tư tưởng mới mẻ của các bậc tiền bối này đã gây một tiếng vang
trong giới trí thức tiến bộ trên toàn quốc. Thời đó, những tác phẩm Thiên hạ
đại thế luận, Quỳ ưu lục, Thời vụ sách của Nguyễn Lộ Trạch như những
ngọn đuốc chân lý giúp nhiều nhà nho bừng tỉnh.
Trong những năm cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, tình hình thế giới đã thay
đổi một cách nhanh chóng. Ngay tại Trung Quốc, cái nôi của nền văn minh
mang đậm dấu ấn của Khổng giáo, thì làn sóng duy tân đã ào ạt tràn sang,
