song những gì còn lại đến ngày nay, khi giở lại cũng đủ làm hậu sinh xúc
động. Xúc động vì lòng nhiệt thành của một lớp người dũng cảm, đã dùng
trí tuệ, sự khôn khéo để truyền bá những tư tưởng tiến bộ đến các tầng lớp
nhân dân trong một hoàn cảnh rất đặc biệt. Xúc động bởi rất nhiều điều các
cụ nói ra cách đây gần 1 thế kỷ mà đến nay vẫn còn rất tươi mới, nguyên
giá trị. Đó là những tư tưởng vượt thời gian.
Quốc Dân Độc Bản là một tài liệu giảng dạy rất quan trọng của Đông Kinh
Nghĩa Thục, là tập hợp tư tưởng tiến bộ mà các nhà nho, trong đó có Lương
Văn Can, dày công biên soạn ra. Một cuốn sách đã đề cập đến hầu hết các
vấn đề trong xã hội như chính trị, kinh tế, văn hóa, tư tưởng, giáo dục...
Ngay lời mở đầu của Quốc Dân Độc Bản, các tác giả đã chỉ ra các triều vua
chúa trước kia không chú trọng vào giáo dục quốc dân. Trong khi đó “phàm
một nước mà không có giáo dục quốc dân, thì trăm họ u mê, không biết
quốc gia là gì, chính trị là gì. Trên có vua hiền, chính phủ có tướng giỏi,
nhưng trăm họ thì như bù nhìn, chỉ nghe theo lệnh của chính phủ, bước
từng bước một. Cho nên dân chỉ có thể tĩnh mà không có thể động. nước
yếu mà không đại trị thì gặp một biến cố nhỏ sẽ như gặp nước sôi lửa bỏng,
không tài nào thu xếp được...”
Cuốn sách có đề cao truyền thống lịch sử và chỉ ra sự tụt hậu của đất nước.
Một nước khai hóa rất sớm, có văn tự, lịch toán,... từ mấy ngàn năm trước,
với những truyền thống dựng nước và giữ nước oai hùng. Trong khi các
nước mới khai hóa như Âu Mỹ, dù muộn màng nhưng họ lại có những bước
nhảy vọt cực kỳ nhanh chóng, thì đất nước ta suốt một thời kỳ dài không hề
có sự đổi thay nào đáng kể: “Dụng cụ của ta đều cũ kỹ, lạc hậu, đồng ruộng
hoang vu, dân đói rách, chưa bỏ thói ngang ngạnh, tính nô lệ vẫn còn.” Và
cuốn sách đã cảnh tỉnh dân chúng về sự lạc hậu trì trệ của cả một dân tộc:
“Than ôi! Khai phá sớm như thế kia, mà tiến bộ chậm như thế này! Thật là
đáng tiếc! Dân ta chớ nên cho khai phá sớm là vinh, mà nên cho tiến bộ
chậm là nhục. Trong thế giới ngày nay cạnh tranh rất là ác liệt, cùng nhau
tiến bộ thì sinh tồn, không tiến bộ bằng người thì không có ngày tự lập.
