lãi suất sẵn có bằng hiệu quả biên lớn nhất trong tổng số các hiệu quả biên của tất cả các tài sản được tính theo
đơn vị của tài sản có lãi suất riêng lớn nhất.
Trong tình trạng có đầy đủ việc làm điều kiện này nhất định được thoả mãn. Nhưng điều kiện này cũng có thể
được thoả mãn trước khi đạt tới mức có việc làm đầy đủ, nếu tồn tại một tài sản nào đó có độ co giãn sản xuất và
độ có giãn thay thế bằng không
(hoặc tương đối nhỏ) và có lãi suất giảm chậm hơn, khi sản lượng tăng, so với
hiệu quả biên các tài sản vốn được tính bằng đơn vị của tài sản đó.
IV
Chúng ta đã trình bày ở trên rằng chọn một mặt hàng làm bản vị giá trị không phải là điều kiện đủ để cho lãi
suất của mặt hàng đó trở thành lãi suất quan trọng. Song, điều lý thú là nên xem xét các đặc tính của tiền mà như
chúng ta đã biết, làm cho lãi suất tiền tệ trở thành lãi suất quan trọng, được gắn đến mức độ nào với tiền tệ đóng
vai trò là bản vị mà trong đó trái khoán và tiền lương thưởng là cố định. Vấn đề này cần phải xét theo hai khía
cạnh.
Trước hết, việc các hợp đồng được tính bằng tiền và thù lao tính bằng tiền thường khá ổn định, chắc chắn là
đóng một vai trò quan trọng trong việc đem lại cho tiền một khoản phí chuyển hoán rất cao. Rõ ràng là tiện lợi khi
cất giữ tài sản tính theo cùng một bản vị theo đó các khoản nợ tương lai có thể đến hạn phải trả và tính theo một
bản vị mà theo đó giá sinh hoạt trong tương lai được dự tính là tương đối ổn định. Đồng thời có lẽ người ta chỉ tin
phần nào vào dự kiến về ổn định tương đối của chi phí sản xuất tính bằng tiền, nếu bản vị giá trị là một mặt hàng
có độ co giãn lớn về sản xuất. Hơn nữa, chi phí bảo quản thấp đối với tiền tệ, như chúng ta biết, đóng một vai trò
cũng quan trọng như một khoản phí chuyển hoán lớn trong việc làm cho lãi suất tiền tệ trở thành lãi suất quan
trọng. Vì cái có ý nghĩa là chênh lệch giữa phí chuyển hoán và chi phí bảo quản. Còn trong trường hợp hầu hết các
mặt hàng, ngoài những tài sản như vàng, bạc, giấy bạc, thì chi phí bảo quản ít nhất cũng vao bằng chuyển hoán phí
thường gắn với bản vị theo đó các hợp đồng và tiền công được ấn định, cho nên, nếu như chuyển hoán phí, mà
hiện nay đang gắn với đồng Bảng Anh chẳng hạn, cần được chuyển sang cho lúa mỳ chẳng hạn, thì lãi suất lúa mỳ
vẫn không có khả năng tăng quá số không. Do đó còn lại trường hợp là mặc dù việc các hợp đồng và tiền công
được tính bằng tiền làm cho ý nghĩa của lãi suất tiền tệ tăng lên rất nhiều, tuy nhiên, sự việc này tự nó chắc là
không đủ để tạo ra những đặc tính của lãi suất tiền tệ như đã thấy.
Điểm thứ hai cần xét, lại tinh tế hơn. Bình thường người ta cho rằng giá trị sản lượng sẽ ổn định hơn khi được
tính bằng tiền chứ không phải bằng bất kỳ mặt hàng nào khác; tất nhiên, dự tính đó không căn cứ vào khoản thù
lao tương đối ổn định khi được tính bằng tiền. Thế thì, tình hình sẽ ra sao, nếu người ta cho rằng tiền công sẽ kết
cứng hơn (tức là ổn định hơn) khi được tính bằng một hoặc nhiều mặt hàng khác với tiền, chứ không phải bằng
chính bản thân tiền? Cách dự tính như vậy không những đòi hỏi là chi phí cho mặt hàng đang xét được dự kiến là
tương đối bất biến khi được tính bằng đơn vị tiền công đối với mức sản lượng lớn, nhỏ bất kỳ cả trong ngắn hạn và
dài hạn, mà còn đòi hỏi là một lượng dư bất kỳ vượt quá lượng cầu hiện hành tính theo giá thành đều có thể đưa
vào lưu kho mà không mất chi phí bảo quản, tức là chuyển hoán phí của lượng dư này lớn hơn chi phí bảo quản
của nó (vì nếu không thế, thì việc bảo quản một trữ lượng hàng hoá sẽ gây ra thua lỗ, vì không có hy vọng nâng
giá để thu lợi nhuận). Nếu có thể tìm thấy một mặt hàng để thoả mãn các điều kiện này thì chắc là có thể tạo dựng
mặt hàng đó thành đối thủ của tiền tệ. Như vậy, về mặt logic không phải là không thể có một mặt hàng mà nếu giá
trị sản lượng được tính bằng mặt hàng đó thì có thể ổn định hơn là được tính bằng tiền. Nhưng dường như không
chắc là có một mặt hàng như vậy.
Do đó tôi kết luận rằng mặt hàng, mà khi tính theo nó thì tiền công được coi là kết cứng nhất, không thể là
một mặt hàng mà độ co giãn sản xuất của nó không phải là nhỏ nhất và lượng tăng vượt của chi phí bảo quản so
với chuyển hoán phí của nó không phải là nhỏ nhất. Nói cách khác, kỳ vọng về một độ kết cứng tương đối của
khoản thù lai tính bằng tiền là hệ quả các sự việc là: lượng tăng vượt của chuyển hoán phí so với chi phí bảo quản
lớn hơn đối với tiền so với bất kỳ tài sản nào khác.
