Vì vậy thời kỳ thịnh vượng, thời kỳ này nhất định sẽ kết thúc bằng một thời kỳ suy thoái, là kết quả của sự
kết hợp một lãi suất theo dự kiến đúng có thể là quá cao đối với tình trạng toàn dụng, với một tình trạng dự kiến
sai lệch mà chừng nào còn kéo dài thì tình trạng này sự ngăn cản không cho lãi suất làm nhiệm vụ ngăn chặn. Thời
kỳ thịnh vượng là một thời kỳ trong đó chủ nghĩa lạc quan thái quá bất chấp một lãi suất bị coi là quá cao, theo sự
đánh giá khách quan hơn.
Loại trừ trong chiến tranh, tôi nghi ngờ việc trong thời gian qua chúng ta đã có thời kỳ thịnh vượng đến mức
đạt được mức toàn dụng nhân công. Vấn đề việc làm ở Mỹ rất tốt đẹp trong thời kỳ 1928-1929 theo tiêu chuẩn
bình thường, nhưng tôi không thấy có bằng chứng nào về sự thiếu lao động, trừ trường hợp đối với một vài nhóm
công nhân có tay nghề cao. Còn một số điểm bế tắc nhưng sản xuất nói chung vẫn có thể mở rộng. Cũng không có
đầu tư thái quá theo nghĩa là chất lượng và trang bị nhà ở cao đến mức, mọi người khi có đầy đủ việc làm đều có
tất cả những gì mong muốn với giá không cao hơn chi phí thay thế, không tính đến lợi tức, trong suốt thời gian sử
dụng nhà; và với nghĩa là vấn đề vận chuyển, dịch vụ công cộng và cải tiến nông nghiệp đã được thực hiện tới
mức mà những đầu tư mới cũng không còn hy vọng có thể trang trải dù chỉ là chi phí thay thế. Thực tế lại khác
hẳn. Thật là phi lý nếu cho rằng trong năm 1929 ở Mỹ có đầu tư thái quá theo đúng nghĩa của nó. Thực trạng ở đó
lại khác hẳn. Thực ra công cuộc đầu tư mới ở Mỹ trong năm năm trước đó nhìn chung đã được thực hiện trên một
quy mô lớn đến mức người ta cho rằng lợi tức của những cuộc đầu tư thêm sẽ giảm sút nhanh chóng. Theo dự kiến
đúng thì hiệu quả biên của vốn sẽ bị giảm xuống tới mức chưa từng thấy; vì vậy thời kỳ thịnh vượng không thể
tiếp tục trên một cơ sở lành mạnh trừ phi lãi suất dài hạn hạ xuống rất thấp và tránh được đầu tư đầu tư chệch
hướng vào những ngành đặc biệt có nguy cơ bị khai thác quá mức. Thực ra lãi suất đã cao đủ để ngăn ngừa những
cuộc đầu tư mới, trừ trường hợp đầu tư vào những ngành đặc biệt chịu ảnh hưởng của xu hướng đầu cơ tích trữ và
vì vậy có nguy cơ bị khai thác quá mức. Và một mức lãi suất đủ cao để khắc phục nạn đầu cơ sẽ đồng thời kiểm
nghiệm được cả mọi loại đầu tư mới hợp lý. Như vậy là phương thuốc nâng lãi suất để cứu vãn tình hình nảy sinh
từ một thời kỳ kéo dài của đầu tư mới nhiều cách bất thường, thuộc loại những phương thuốc chữa bệnh bằng cách
giết bệnh nhân.
Thực ra việc kéo dài tình trạng gần toàn dụng nhân công trong nhiều năm trong những nước giàu có như
nước Anh hoặc nước Mỹ sẽ gắn với một khối lượng đầu tư mới, với khuynh hướng tiêu dùng hiện nay, lớn đến
mức sẽ dẫn đến tình trạng đầu tư hết mức theo nghĩa là trên cơ sở tính toán hợp lý thì không thể hy vọng thu được
tổng số lợi tức lớn hơn chi phí thay thế bằng cách tăng thêm nữa bất kỳ loại hàng hoá lâu bền nào. Hơn nữa, tình
hình này có thể xảy ra tương đối sớm, chẳng hạn trong vòng 25 năm, hoặc sớm hơn. Đừng nghĩ rằng tôi phủ nhận
điều này bởi vì tôi cho rằng tình trạng đầu tư hết mức theo nghĩa chặt chẽ của nó chưa bao giờ xảy ra, dù chỉ là
nhất thời.
Hơn nữa, ngay cả khi chúng ta cho rằng những thời kỳ thịnh vượng hiện nay có thể phù hợp với tình trạng
đầu tư hết mức nhất thời, hoặc đầu tư thái quá theo nghĩa chặt chẽ của nó, thì vẫn là phi lý nếu coi việc nâng lãi
suất như một phương thuốc thích hợp. Vì trong trường hợp này hoàn toàn có cơ sơ để cho rằng tiêu dùng thiếu hụt
là nguyên nhân của căn bệnh. Phương thuốc phải là những biện pháp nhằm tăng khuynh hướng tiêu dùng bằng
việc phân phối lại thu nhập, hoặc bằng cách nào khác sao cho một mức sử dụng nhân công nhất định chỉ đòi hỏi
một khối lượng đầu tư trước mắt nhỏ hơn.
IV
Đến đây cũng nên bàn chút ít về những trường phái tư duy quan trọng, với những quan điểm khác nhau, cho
rằng xu hướng thường xuyên của các xã hội hiện đại không sử dụng hết nhân lực là bắt nguồn từ tiêu dùng thiếu
hụt, nghĩa là do những tập tục xã hội và do việc phân phối của cải dẫn đến một khuynh hướng tiêu dùng quá thấp.
Trong điều kiện hiện nay, hay ít ra cũng là trong điều kiện tồn tại cho đến thời gian gần đây, khi khối lượng
đầu tư không có kế hoạch và không được kiểm soát mà phó mặc cho những thay đổi thất thường của hiệu quả biên
của vốn bị chi phối bởi sự phán đoán riêng của những người ngu dốt hoặc những kẻ đầu cư tích trữ, và phó mặc
cho một lãi suất dài hạn hiếm khi hoặc chẳng bao giờ hạ thấp dưới mức thông thường, thì không nghi ngờ gì nữa,
