chiến. Những biến cố trên thế giới đã bức bách chàng thanh niên Chương
sống xa quê nhà trong hơn mười năm. Ông đã có thể tận dụng những cơ hội
giáo dục dễ dàng có được ở Âu châu nhưng chưa từng được nghe thấy với
một người Việt Nam, ngay cả với vị thế xã hội của ông đi nữa. Ông
Chương đã theo học các trường trung học ở Algiers, Montpellier, và Paris,
nhận bằng tiến sĩ luật khoa năm 1922. 6 ông là người Việt Nam đầu tiên
làm được điều đó.
Trong những năm ông Chương du học ngoại quốc, sự căng thẳng đã leo
thang ở Việt Nam thuộc địa. Chính quyền Pháp đã bắt đầu tuyển mộ "tình
nguyện quân" người Việt bản địa cho chiến trường Âu châu, buộc hàng
ngàn nông dân và công nhân bị bần cùng hóa đi khám quân dịch. Người
Pháp đã mau chóng nghiền nát mọi dấu hiệu của sự dấy loạn hoặc phản
kháng và đã "lật ngược" cả miền nông thôn trong cuộc tìm kiếm những kẻ
phản bội. 7
Người ta ngày càng lớn tiếng chê trách về những cơ hội giáo dục có thể
tìm được ở Việt Nam. Trường trung học Pháp đầu tiên, và duy nhất trong
một thời gian dài, Chasseloup-Laubat ở Sài Gòn, dành riêng cho các con
trai của các nhà chức trách Âu châu. Nhưng cùng với cuộc chiến đang nổ ra
khốc liệt ở Âu châu, sự thiếu hụt nhân lực đang ngày càng hiện ra rõ nét.
Chế độ thực dân nhận ra nó cẩn tuyển mộ thêm nhiều người bản xứ được
đào tạo tiếng Pháp vào ngành dân chính nếu nó hy vọng tồn tại. Niềm hy
vọng ấy là việc truyền bá những tư tưởng Pháp giữa người Việt sẽ gắn kết
người bản địa với mẫu quốc một cách mật thiết hơn. Tuy nhiên, kết quả thật
trớ trêu: bằng việc giáo dục người Việt về những nguyên lý Tây phương,
bao gồm những lý tưởng tự do và lịch sử nền Cộng hòa, những cuộc cải
cách giáo dục đã góp phần khơi dậy một sự đòi hỏi quyền hành chính trị đã
tỏ ra không thể nào dập tắt.
Khi ông Chương cuối cùng quay trở lại Việt Nam vào năm hai mươi
bốn tuổi, những năm tháng học hành ở trời Tây của ông đã được đền đáp
