VỀ HỒ BIỂU-CHÁNH
Trong văn học sử hiện đại, chúng tôi tiếc cho hai người : TRẦN
TRỌNG KIM (1883-1953) và HỒ BIỂU-CHÁNH (1885-1958), một học
giả và một tiểu thuyết gia, đều là đồng bối. Rời địa hạt văn học để lạc bước
vào chánh trị, cả hai đều rước lấy thất bại ít nhiều chua cay. Thất bại của
ông TRẦN TRỌNG KIM ở cương vị thủ tướng có vẻ nổi hơn mà nhẹ, còn
thất bại của ông HỒ BIỂU-CHÁNH ở cương vị một đổng lý (của thủ tướng
một chánh phủ Nam-kỳ tự trị chủ trương phân ly) tuy có vẻ chìm mà chua
cay hơn.
Bỗng mất tích khỏi Việt-nam rồi xuất hiện trở lại với ngôi vị Nội các
Tổng trưởng (tức Thủ tướng) sau ngày Nhựt đảo chánh (9 tháng Ba 1945) ở
Đông-dương, T.T.KIM đã khiến cho lắm người hiểu lầm rằng trong thời
gian trước, ông có bí mật hoạt động chánh trị thân Nhựt nên mới được đưa
đi trốn khỏi Việt-nam. Nhưng trong tập hồi ký « Một cơn gió bụi »
, ông
đã phủ nhận điều đó và ông bước vào chánh trường chẳng qua là một
chuyện ngẫu nhiên xảy ra ngoài ý muốn của ông. Ông có chủ định là về
hưu (1942), ông sẽ có thì giờ nhiều hơn để tiếp tục công việc biên khảo.
Năm ông về hưu, Nhựt đã dùng võ lực ép Pháp ký hiệp ước phòng thủ
chung Đông-dương. Nhựt đã chuẩn bị trong tương lai sẽ thay thế Pháp, nên
cho người gần gũi tiếp xúc với giới trí thức Việt-nam. Sự đi lại của người
Nhựt đến nhà T.T.K khiến cho Pháp nghi kỵ mà truy nã ông. Nhựt mới đưa
ông đi trốn sang Tân-gia-ba (1-1-1944). Sau đó vài tháng, ông xin đi Vọng-
các (24-6-1944). Sau cuộc bạo hành ngày 9 tháng Ba 1945 của Nhựt ở
Đông-dương, Bảo-đại ra tuyên ngôn độc lập, triệu thỉnh Ngô Đình Diệm
(lúc đó đang ở miền Nam) về Huế thành lập nội các, Ngô Đình Diệm từ
chối vì lý do sức khỏe. T.T.K. lúc bấy giờ đã được đưa về Sài-gòn (30-3-
1945) là người thứ hai được triệu thỉnh và ông đã nhận lời. Nội các T.T.K.
tồn tại được có mấy tháng rồi cáo chung vào lúc có biến động lớn hồi tháng
Tám 1945.
