Sự chấp nhận một trách nhiệm mới hãy còn xa lạ với ông khiến cho
chúng tôi không khỏi nhớ đến trường hợp bà Indira GANDHI. Bà này được
chọn làm thủ tướng của một quốc gia đông khoảng 550 triệu dân. Được báo
chí phỏng vấn về việc đó, bà trả lời đại ý là bà không kiêu hãnh đến nghĩ
rằng ngoài bà ra không ai làm được công việc này (thủ tướng), nhưng bà
cũng không đủ khiêm tốn mà nói rằng bà không có khả năng để nhận lãnh.
Bà Indira GANDHI nhận là phải vì trong suốt thời gian ông Nehru,
thân phụ của bà, làm thủ tướng (1947-1964) từ khi Ấn-độ được Anh trao
trả lại độc lập, bà làm bí thơ cho ông Nehru, nghĩa là đã vô tình hay hữu ý
được chuẩn bị nhận lãnh công việc của người cha, Nehru mất (1964), ông
Shastri lên thế độ được một năm rồi đột ngột qua đời vì bịnh tim. Bà kế vị
ông Shastri từ đó cho đến nay.
Còn ông TRẦN TRỌNG KIM thú nhận là không để ý gì đến chánh
trị, không có chân ở trong một đoàn thể chánh trị nào, lại nhận đảm đương
một công việc mà ông chưa hề được chuẩn bị. Hơn nữa, được Nhựt đưa đi
trốn rồi lại được Nhựt đưa trở về, dù muốn dù không, ông cũng bị dư luận
thời bấy giờ coi như là thân Nhựt hay là người của Nhựt, mà Nhựt là phát
xít, cấu kết với Đức, Ý thành một trục lực lượng phản động quốc tế.
Chúng tôi tiếc cho ông TRẦN TRỌNG KIM, một học giả khả kính mà
tình cờ lịch sử đã xô đẩy ông lạc bước vào chánh trường quanh co đầy bất
ngờ hơn công việc biên khảo, cũng như một năm liền sau đó, chúng tôi lại
tiếc cho ông HỒ BIỂU-CHÁNH, bút hiệu của ông đốc phủ sứ Hồ Văn
Trung.
Ông Hồ Văn Trung đã về hưu từ lâu trước năm 1945. Ngày 14 tháng
Tám 1945, Nhựt đầu hàng đồng minh. Thực dân Pháp trở lại miền Nam
Việt-nam trước nhờ lực lượng Anh do tướng Gracey cầm đầu, đến giải-giới
quân Nhựt, giúp sức chiếm lại Sài-gòn (23-9-1945). Pháp cho bác sĩ
Nguyễn Văn Thinh đứng ra thành lập chánh phủ Nam-kỳ tự trị (23-5-1946)
để phân ly Nam, Bắc. Khi chúng tôi hay tin ông HỒ BIỂU-CHÁNH ra làm
đổng lý cho thủ tướng Nguyễn Văn Thinh, chúng tôi không nghĩ rằng ông
