Kế đó ông NGUYỄN NGU-Í trong một bài dài 48 trang « Thử nhìn
qua 100 năm báo chí. Báo chí hôm qua (1865-1965) »
có dành cho tờ «
Thanh Niên » hơn một trang, tương đương với số trang dành cho tờ «
Thanh Nghị ».
Trong giới hạn một bài như vậy tác giả không thể nào làm hơn nữa
được dầu có thừa khả năng để làm. Vì vậy mà độc giả không thể hiểu gì
thêm rõ ràng về tờ « Thanh Niên » trong lúc « Tri Tân » và « Thanh Nghị »
đã được ghi vào chương trình quốc văn trung học từ lớp tám, lớp chín.
Trớ trêu thay là trong lúc nói chung các nhà viết văn học sử của ta còn
dè dặt hay bỏ quên tờ « Thanh Niên » thì vào giữa năm 1972, phụ huynh
của một sinh viên Việt-nam ở Pháp có ghé tòa soạn « Bách Khoa » để hỏi
về tuần báo này. Trong mục « Trên các ngả đường văn nghệ » của bán
nguyệt san « Chính Văn »
, ông NGUYỄN NGU-Í cho biết thêm :
« Người sinh viên văn khoa trên đây được giáo sư đỡ đầu gợi ý chọn
tờ báo vừa nói để làm luận án. Mà giáo sư ấy lại là người Pháp, dạy ở đại
học Sorbonne. Gần ba mươi năm sau khi nó chết, « Thanh Niên » mới được
sống lại, nhờ người ngoại quốc.
« Có lẽ đây là lần đầu mà một tờ báo Việt được chọn làm đề tài luận
án ở nước ngoài (?), điều mà ở ngay nước ta cũng chưa có thì phải. « Thanh
Niên » không thể sánh về tiếng tăm và tuổi thọ bằng « Đông Dương tạp chí,
Nam Phong, Phong Hóa, Ngày Nay » vốn đã được ghi vào chương trình
học từ lâu ; « Thanh Niên » mà giới sinh viên trong nước không hề biết tới,
huống hồ là những sinh viên sống và học ở quê người từ nhỏ, thế mà lại
được vị giáo sư Pháp nọ đề nghị với môn sinh mình nghiên cứu và tìm hiểu
để làm luận án, phải chăng vị ấy đã nhận thấy tờ báo này có gì đặc biệt và
đã từng đóng một vai trò ? »
Có gì đặc biệt ? Câu trả lời, xin dành để cho các nhà viết văn học sử.
Ở đây, chúng tôi chỉ xin nêu lại một điều rất nhỏ nhặt nhưng đáng nói : đó
là một tuần báo ít sai chánh tả nhứt thời bấy giờ ở miền Nam.
