khiến người ta nhận ra kích thước của địa cầu bị thâu hẹp và không gian chỉ
là một đại dương mới.
Thật ra, trước năm 1945, cảm tưởng của P. VALÉRY « đang khai mạc
kỷ nguyên của thế giới hoàn thành » chỉ là một ảo tưởng. Quanh quẩn năm
1970, những vệ tinh nhân tạo giúp con người nhận rõ được hơn lúc nào hết
những tài nguyên địa cầu, tựa như một người thừa hưởng gia sản của cha
ông là một kho tàng bí mật, không biết nó chứa những gì và cất tại đâu,
bỗng một ngày nào đó khám phá thấy mình giàu có. Những phát kiến hàng
hải cuối thế kỷ XV chỉ mới cho biết kích thước của địa cầu. Non bốn thế kỷ
sau, những tiến bộ của khoa học và kỹ thuật chẳng những cho biết cái bề
mặt với kích thước mà còn giúp khám phá thêm những tài nguyên tiềm ẩn
ở chiều sâu nữa : một thế giới, hoàn thành có thật hơn ảo tưởng của
VALÉRY. Thế giới đã hoàn thành và con người đã bắt đầu bước ra khỏi thế
giới của mình để đi vào không gian, lao mình vào vũ trụ mênh mông.
Âu-châu đã tạo ra kỷ nguyên của thế giới hoàn thành. Điều đó rất
đúng. Nhưng vào giữa thế kỷ XX này, thế giới hoàn thành không còn ở
trong tay thao túng của Âu-châu nữa.
« Âu-châu tự do » mất bá quyền, đi vào buổi xế chiều của nó, mà
những dấu báo hiệu đã xuất hiện ngay từ năm 1914. Trước năm 1914, chỉ
riêng Âu-châu mới có đủ khả năng để đầu tư ở bất cứ nơi nào trên thế giới.
Chỉ riêng ba quốc gia Anh, Pháp, Đức đã chiếm hết 83 phần trăm vốn đầu
tư ở nước ngoài (Anh : 45, Pháp : 25, Đức : 13). Phần của Hoa-kỳ rất
khiêm tốn, chỉ có 5 phần trăm. Nhưng từ năm 1914, cuộc đại chiến đã vắt
đi gần hết tài lực của Âu-châu bấy giờ phải lâm vào cảnh đi vay mượn của
Hoa-kỳ ở xa chiến trường. Vì vậy, Pháp phải tuôn ra mất hết phân nửa trữ
kim bằng vàng của mình, Ý hơn phân nửa, Áo và Hung đến 6/7. Ngoài ra,
còn phải nhường một phần vốn đầu tư ở ngoại quốc lại cho Hoa-kỳ. Rồi từ
chỗ chia xẻ bá quyền với Âu-châu, lần hồi, Hoa-kỳ đi đến nắm trọn, đưa
Tây Âu vào vòng quỹ đạo của mình. Như vậy, một đặc điểm nổi bật định
tính cho giai đoạn chót của cận đại là sự kiện Âu-châu ngự trị thế giới đã
không còn nữa. Tây phương không còn là cái cực qui tâm duy nhứt như từ
