khác. Trong trường hợp này, chúng ta có thể quả quyết là ngày nay tất cả
các quốc gia trên địa cầu đều noi theo một quá trình diễn tiến và nếu muốn
nghiên cứu lịch sử của nước Việt-nam vào tiền bán thế kỷ thứ XX, chúng ta
không những phải biết rõ tình trạng của các nước láng giềng, mà lại còn
phải hiểu ít nhiều về các nước xa xôi khác nữa. Vậy thì thế giới bắt đầu
thống nhất từ hồi nào ? Công cuộc ấy, chúng ta có thể nói, đã bắt đầu từ thế
kỷ thứ XV, XVI : các nước Âu-châu do Bồ-đào-nha và Tây-ban-nha hướng
dẫn lần hồi vẽ lại được một cách rõ ràng địa đồ của toàn thế giới. Tàu bè
thường đi đi lại lại giữa Đông-Tây và các món hàng hóa được trao đổi
thường xuyên giữa các nước. Nhưng đường lối giao thông ấy chưa được dễ
dàng lắm và công cuộc bang giao cũng chưa đều đặn và chặt chẽ. Chúng ta
phải chờ đến thế kỷ thứ XVIII, với cuộc cách mạng công kỹ nghệ, và với
những tiến bộ về phương diện giao thông thì sự tiếp xúc giữa các nước Âu-
châu và các nước khác mới được bành trướng một cách đại quy mô và mối
tương quan giữa các nước trên thế giới càng ngày càng thắt chặt. Vì vậy
cho nên chúng ta có thể nói rằng kể từ đó, lịch trình diễn tiến lịch sử của
các nước có thể có những đặc điểm giống nhau và tiêu chuẩn dùng để phân
chia lịch sử Tây phương có thể đem ra áp dụng cho lịch sử Đông phương
chẳng hạn. Vậy thì chỉ có thời hiện kim khai mào với cuộc cách mạng
công-kỹ nghệ là đã bắt đầu một lượt cho tất cả các nước. Vì không sớm thì
chầy, cách trực tiếp hay gián tiếp, lịch sử của các nước đều phải nhận chịu
ảnh hưởng lớn hay nhỏ của cuộc cách mạng công-kỷ nghệ đã khởi đầu từ
thế kỷ XVIII bên Âu-châu. Bởi lẽ đó nên có học giả cho rằng : lịch sử thế
giới là duy nhất, muốn hiểu lịch sử của một nước nào phải đặt nó vào lịch
sử thế giới ; quả quyết ấy chỉ có giá trị thật cao khi chúng ta áp dụng vào
hiện đại ».
Đi từ nhận định tổng quát đó trên bình diện thế giới, ông TRƯƠNG
BỬU LÂM mới xác định hiện đại trong lịch sử Việt-nam : « Nếu chúng ta
nhìn nhận quan điểm vừa nêu trên đây là chúng ta đã đưa ra hai phán đoán
đối với quá trình lịch sử của bất cứ nước nào : giữa thời hiện đại và thời đại
trước đó có một khoảng thời gian gọi là giao thời. Phán đoán thứ hai là thời
