hiện đại không còn hình trạng giống như những thời trước đó mà trái lại
còn có vài đặc điểm mà những thời trước đó chưa có. Nếu lịch sử các nước
Âu-Mỹ đã bước sang thời hiện đại vào cuối thế kỷ thứ XVIII và một cách
tượng trưng đã lấy năm 1789 với cách mạng Pháp làm ranh giới (…) ».
Nhưng gần đây, dựa vào những dữ kiện phức tạp hơn (như trình bày ở
phần đầu : Sự phân kỳ ở Tây Phương), « kéo dài thời cận đại khỏi năm
1789 là một khuynh hướng chung ở Tây Phương » trong địa hạt lịch sử hay
văn học với Jacques GODECHOT, Maurice CROUZET, Jean MONNIER,
LANSON với TUFFAU, M. DESGRANGES với BOUDOT, Arthur
Compton RICKETT, Edward Mc NALL BURNS… Cái cột 1789 đã bị
nhiều nhà học giả ở Tây phương nhổ đi rồi. Xưa nay chúng ta thường có
một sự chậm trễ như vậy. Như vào thời lều chõng, việc học hành và tổ chức
khoa cử của ta mô phỏng theo Trung-hoa. Triều đình nhà Thanh đã xuống
chiếu bãi bỏ các khoa thi hương, thi hội từ năm 1906. Hơn mươi năm sau,
triều đình Huế mới bãi bỏ các khoa thi chữ nho. Bây giờ cũng vậy, Pháp đã
bỏ thi Tú tài 1 từ năm 1966 mà ở miền Nam vẫn còn giữ kỳ thi đó cho đến
năm 1972.
Ông TRƯƠNG BỬU LÂM không nói rõ thời hiện đại chấm dứt vào
lúc nào, nhưng có nêu lên một nhận xét khiến độc giả không khỏi có cảm
tưởng rằng thời hiện đại chấm dứt vào khoảng giữa thế kỷ XX này : « Hiện
nay hằng ngày chúng ta thường nghe thấy các nhà chuyên môn tuyên bố là
nhân loại đang sống trong một khúc quanh của lịch sử. Khúc quanh nghĩa
là gì, nếu nó không có nghĩa là thời đại mà chúng ta đang sống, đang
chuyển hướng, đang rời bỏ một thời đại để đi vào một thời đại khác. Đây là
một hiện tượng mà chúng ta còn phải tìm cách nhận định rõ ràng. Khi
nghiên cứu đề tài ấy, chúng ta sẽ phải giải quyết hai vấn đề : trước hết là
phải chứng kiến những lúc hấp hối của thời hiện đại – hai chữ hiện đại
dùng đây chỉ là một danh từ để bao trùm một khoảng thời gian trong lịch
trình diễn tiến của lịch sử chớ không có nghĩa chi khác – và sau đó phải
thiết lập giấy khai sinh cho thời kế tiếp với tất cả các chi tiết của nó ».
