nhưng nếu kể là một thời đại, thì thời đại ấy lại quả ngắn ngủi, mặc dầu
chúng ta biết rằng hướng tiến hóa chung của nhân loại có tính cách gia tốc.
Rồi trong cái gọi là thời đại chuyển tiếp này, văn học sử gia nào cũng phải
đề cập những tác giả cổ điển còn tiếp tục sáng tác đến đầu thế kỷ XX và
sau đó là những nguyên do đưa đến sự phôi thai của nền văn học mới, với
những TRƯƠNG VĨNH KÝ, HUỲNH TỊNH CỦA… Dầu không biệt lập
thành một thời đại, người ta cũng vẫn phải đề cập những bước đầu phôi thai
của nền văn học mới như ông D.Q.H. đã làm trong thời đại chót tức thế kỷ
XX, hay đúng hơn là tiền bán thế kỷ XX.
Vì chúng ta mượn những chữ cận đại, hiện đại của Tây phương mà
đưa vào văn học nên mới gặp cái tình trạng khó xử : cùng một thời gian mà
người gọi là cận đại, người gọi là hiện đại. Nếu ghép nó vào thế kỷ XIX và
gọi thế kỷ XIX là thế kỷ XIX thì vấn đề sẽ biến mất. P. CASTEX và P.
SURER phân kỳ văn học sử Pháp theo thứ tự thời gian từ thời Trung cổ đến
thế kỷ XVI, thế kỷ XVII, thế kỷ XVIII, thế kỷ XIX và thế kỷ XX
. Nêu ra
đây thí dụ này, chúng tôi không hề có ý nghĩ rằng lịch sử văn học của ta
cũng phải phân chia như vậy, mà chỉ muốn cho thấy rằng hai tác giả Pháp
kể trên vẫn viết được điều mình muốn nói mà không dùng đến những chữ
cận đại, hiện đại.
Dùng mà sơ xuất một chút là có tự mâu thuẫn. Quyển II của
BLĐVHVN nói về ba thế hệ của nền văn học mới, nền văn học cận đại
(1862-1945). Ông THANH-LÃNG tạm dừng ở năm 1945. Chúng tôi nói
tạm là vì ở quyển I, trang XXXXV, ông viết : « Thời đại mới khởi điểm từ
1862 và còn kéo dài cho đến ngày nay ». Cả hai quyển I và II đều xuất bản
trong năm 1967. Như vậy, nếu không có sự hiểu lầm, thì những gì liên hệ
đến văn học sử Việt-nam trong thời gian 1862-1967 đều phải được kể vào
thời cận đại hết.
Nhưng khi duyệt qua những bộ văn học sử (của cả hai miền) sau hiệp
định Genève, ông có giới thiệu cách phân kỳ văn học trong một bộ văn học
sử bằng những lời như sau :
