Đường lối đó là đường lối của Đông-Dương tạp chí và của tạp chí Nam-
Phong.
« Không ai phủ nhận cái tài của hai bậc tiền bối là hai ông NGUYỄN
VĂN VĨNH và PHẠM QUỲNH. Hai ông đã qui tụ được một số nhân tài và
hướng dẫn cho thanh niên hồi đó vào con đường văn chương và học thuật
nhưng là một thứ văn chương ru ngủ và một nền học thuật rất hiền lành.
Làm cho người ta quên nước, quên nòi, quên cả thân phận tôi đòi và nô lệ.
« Cái khéo là ở hai tạp chí nói trên người ta đã đề cập đến mọi vấn đề,
đem ra nhiều khuynh hướng, nói tới cả những nhà văn có tư tưởng cách
mạng và tiến bộ như Rousseau, Voltaire, Renan, Taine, Anatole France
v.v…
« Có điều là những tư tưởng đó đã được diễn xuất ra do những cây bút
rất trung thành với thực dân nên người đọc chỉ thấy thỏa mãn ở tinh thần
mà không thấy xúc động trong tình cảm. Cái lối diễn xuất đó là lối khách
quan tư sản (objectivisme bourgeois) có vẻ đạo mạo vô tư nhưng thật ra
vẫn ngấm ngầm đưa độc giả tới chỗ thủ tiêu tranh đấu.
« Do đó mà hai tạp chí nói trên đã tạo nên một hoàn cảnh tinh thần dễ
đầu độc hạng sĩ phu trong nước ».
Mặc dầu ở một bài khác, tác giả X.X. có ý nhận xét thuận lợi cho
NGUYỄN VĂN VĨNH nhưng tưởng cũng chẳng vớt vát được bao nhiêu
cho tên tuổi của ông chủ bút « Đông-Dương tạp chí » đã từng mạt sát nhà
cách mạng PHAN BỘI-CHÂU ngay trong số một của tờ tạp chí : « Nhưng
tôi tin chắc rằng ông NGUYỄN VĂN VĨNH có thể đầu hàng mà không
phải là người phản bội. Đầu hàng cũng không tốt đẹp gì nhưng còn nhẹ tội
hơn phản bội nhiều lắm ».
Có hiểu như vậy, chúng ta thấy rằng dùng năm chào đời của « Đông
Dương tạp chí », 1913, để đánh dấu khởi đầu cho giai đoạn hình thành của
nền quốc văn mới (1913-1932) quả thật vô tình mà dành cho ông
NGUYỄN VĂN VĨNH một danh dự quá đáng. Ngành hành chánh của thủ
đô miền Nam đã từ chối cho ông cái danh dự đó : không có một con đường
