ông Quát có cả một đĩa mực bên cạnh, cũng không thể nào chữa được một
chữ phạm húy đáng phải bớt nét cho khỏi phạm húy để mà lấy đỗ. Coi đó
đủ thấy chỗ tác giả đã bịa đặt thêm cho ông Quát. » (tr.12).
Ông TẠ QUANG PHÁT nghiên cứu quốc húy của triều Nguyễn có
dẫn giải rõ : « Húy là cấm, là tránh, là tên người chết. Đó là ba nghĩa của
chữ « húy » trong tự điển Trung-hoa. Về giải tự, chúng ta nhận thấy chữ
húy do chữ «
语 ngôn » (là nói) hợp với chữ « 逆 vi » (là trái nghịch), hội ý
: « húy » là những tên, những chữ phải cấm, phải tránh, hễ ai không biết mà
nói đến là trái phép, nghịch lệ. »
Luật lệ kỵ húy thời vua quan triều Nguyễn rất phức tạp vì sự biến hóa
của hình thức áp dụng tùy theo thứ bậc quan trọng của những chữ phải kỵ.
Riêng « cách bớt nét rất thịnh hành vào thời Thiệu-trị và Tự-đức trở về sau.
»
Sau vụ chấm thi ở trường Thừa, C.B.Q. bị cách và phát phối vào Đà-
nẵng (1841). Hai năm sau, ông được cho tháp tùng phái bộ Đào Trí Phú
sang Tân-gia-ba. Khi về, ông được phục chức rồi ít lâu sau thăng Chủ sự bộ
Lễ. Nhiều tác giả đều chép như vậy. Riêng ông PHAN KIM thuật rằng «
ông bị thuyên chuyển vào Đà-nẵng. »
. Thuyên chuyển là đổi đi nơi khác.
Người bị (hay được) thuyên chuyển vẫn còn ở trong hàng văn hay võ giai,
ở nguyên phẩm trật cũ hoặc thăng hay giáng. Còn bị cách tức là bị tước
chức đi, nói nôm na là bị đuổi, không còn ở trong ngạch quan. Thêm vào
việc bị cách, C.B.Q. còn bị đày đi nữa.
CHO ĐIỂM
Theo TRÚC-KHÊ, sau khi chữa một lỗi phạm húy trong quyển thi, «
ông cứ cho điểm vào quyển ấy để lấy như thường. » (tr.53).
Ông D.T.G. nhận xét : « Có lẽ quyển ấy ông Quát không hề cho một
điểm nào. Là vì cái lệ chấm văn cho điểm, mới có từ hồi Tây sang, chứ đời
ông Quát, trong kỳ thi Hương, người ta chỉ đánh giá văn bằng bốn chữ « ưu
», « bình », « thứ », « liệt », không ai biết điểm là gì. » (tr.12)
