Trong hàng các quan nội trường chấm thi, quan sơ khảo ở bực thấp
nhứt. Chẳng lẽ vừa chân ướt chân ráo đến kinh lãnh chức hành tẩu bộ Lễ lại
được sung làm giám khảo ngay hay sao ? « Đại-Nam chính biên liệt truyện
» có lý hơn khi thuật lại rằng C.B.Q. lúc ấy được sung làm sơ khảo. C.B.Q.
phúc khảo có lẽ xuất xứ từ KIỀU OÁNH MẬU ? Còn C.B.Q. giám khảo,
không rõ ông TRẦN TRỌNG SAN sử dụng tài liệu nào.
NGUYỄN ĐĂNG GIAI KINH LƯỢC CHỚ KHÔNG PHẢI
NGUYỄN VĂN GIAI
Kể những giai thoại về C.B.Q., ông LÊ XUÂN GIÁO có viết : « Tới
năm Thiệu-trị nguyên niên (1841), vị Á-nguyên họ Cao mới được vời vào
kinh đô làm chức Thừa chỉ bộ Lễ. »
Qua trang sau, ông tiếp : « Đến năm Tự-đức thứ bảy (1854), do ông
Kinh lược Bắc-kỳ là Nguyễn Văn Giai đề cử Cao Bá Quát tiên sinh được
bổ làm chức Giáo thụ (học quan) phủ Quốc-oai, tỉnh Sơn-tây. Lúc bấy giờ
tiên sinh đã gần bốn mươi tuổi ».
Như đã nói qua ở một đoạn trên, thừa chỉ là một chức quan thuộc hàng
tùng ngũ phẩm, còn giáo thọ, hàng chánh thất phẩm. Có bụng liên tài mới
đề cử. Ai lại đề cử cho một người bị giáng từ chức thừa chỉ xuống giáo thọ
? Vả lại, lúc tiên sinh gần bốn mươi tuổi, người đề cử là quan Trấn xứ
Kinh-bắc (Bắc-ninh) chớ không phải Nguyễn Văn Giai, kinh lược Bắc-kỳ.
Hơn nữa, không có quan kinh lược Bắc-kỳ nào tên Nguyễn Văn Giai,
mà chỉ có ông Nguyễn Đăng Giai năm 1850 vốn làm kinh lược đại sứ Hà-
tĩnh, Nghệ-an và Thanh-hóa. Năm sau, 1851, ông được thuyên chuyển làm
kinh lược các tỉnh Hà-nội, Ninh-bình, Bắc-ninh, Thái-nguyên, Tuyên-
quang, Lạng-sơn, Cao-bằng để dẹp giặc Tam-đường, và mất năm 1854.
Người ta lầm Nguyễn Đăng Giai ra Nguyễn Văn Giai có phải chăng vì một
lỗi ấn loát (?) trong « Quốc triều chánh biên toát yếu » in năm 1923 ở Huế
và tái bản ở Sài-gòn năm 1972 : trang 286 in Nguyễn Văn Giai, nhưng
trang 290 sau đó đã vô tình đính chánh cho cái sai của trang trước, in
