cũng có thì giờ, phương tiện… chạy đi đây đó tra tìm tài liệu, đối chiếu,
phê phán để loại bỏ bớt những điều không đáng tin.
Cũng vì những lẽ trên, với thời gian, sự nghiên cứu về C.B.Q. sẽ khó
khăn, vất vả hơn cho những kẻ đến sau. Những người viết hôm nay có thể
tránh giùm điều đó cho những kẻ đến sau bằng sự thận trọng, sự liêm khiết
trí thức và tinh thần phương pháp.
Không phải những đức tính này bảo đảm hoàn toàn cho tính cách xác
thực của những điều mình viết nhưng ít ra cũng giúp người viết tránh được
nhiều nhầm lẫn ảnh hưởng lâu dài đến độc giả.
*
Tóm lại, trong tình trạng nhá nhem của tài liệu về C.B.Q. như hiện nay
(nhiều truyện khẩu truyền, nhiều điều gán ghép đã biết rõ, nhiều nghi vấn
chưa giải quyết), hạ lời phê phán khẳng định về bất cứ chiều hướng nào,
kết án nặng lời hay đề cao quá mức, đều không đủ sức mạnh để thuyết
phục. Dè dặt đối với người viết trong trường hợp này không phải là chạy
trốn trách nhiệm mà là một thái độ cần thiết để được công bằng đối với
người nằm xuống. Nhứt là người đã nằm xuống đó là CAO BÁ QUÁT mà
cuộc đời và văn nghiệp có nhiều điểm khá thủ, nhưng không phải không có
điểm âm.
