tượng của tạo hóa mà biết được việc trước sau, xét việc của người mà đoán
được lẽ biến hóa của trời đất vậy.
« Nay thử lần dở trang sử nước nhà để tìm hiểu thế nào là cảnh thuận,
thế nào là cảnh nghịch, ngõ hầu vạch một con đường chính nghĩa cho mọi
người noi theo.
« Kể từ khi họ Hồng-Bàng lập quốc, dân ta đã có một hệ thống phong
tục tập quán thuần mỹ, tình cha con, nghĩa vợ chồng được coi như căn bản
của đạo lý. Trải qua đời Thục, đời Triệu, luân thường vẫn không bị xâm
phạm mà còn vun giồng tươi tốt thêm. Như vậy có thể gọi là cảnh thuận.
Đến khi đất nước biến chuyển, giang sơn bị lệ thuộc vào Trung-quốc, hệ
thống luân lý cổ truyền bị làn sóng đô hộ biến thể nhưng vẫn chưa mất hẳn
bản sắc, cho nên tới ngày nay, ở một vài nơi, ta còn thấy những tục lệ tốt
đẹp của thời xưa. Kịp khi Ngô vương Quyền đánh tan năm vạn quân Nam
Hán ở sông Bạch-đằng phục hồi độc lập cho đất nước, thì dân ta mới lại
được sống trong cảnh thuận tiếp diễn qua các triều Lê, Lý, Trần, v.v…
Nhưng vẻ vang hơn hết là vị anh hùng ở đất Lam-sơn đã nổi lên quét sạch
giặc Minh mở một kỷ nguyên mới cho đất nước, tức như thay trời mà đem
lại cảnh thuận cho dân tộc.
« Xem như thế ta đủ biết những cảnh thuận và nghịch của lịch sử xen
lẫn nhau, con người luôn luôn theo ý muốn của trời mà hành động, người
và trời tương ứng, tương cảm với nhau, trong sự tạo nên vũ trụ vậy.
« Giang sơn ta, cuối đời nhà Trần, như chiếc nhà mục nát chỉ rình đổ,
họ Hồ lợi dụng thời cơ mưu việc thoán vị. Kế đến quân Minh mượn danh
nghĩa phù Trần, giày xéo đất nước, tàn phá dân ta, bày ra những trạng thái
vô cùng bi đát, thì tưởng trăm phần trăm ách nô lệ lại quàng vào cổ của 20
triệu dân Nam một lần nữa. Nhưng đáng mừng thay, đức Lê hoàng ở Lam-
sơn lấy nhân nghĩa mà trị được bạo tàn, vì nòi giống mà chịu đựng 10 năm
lao khổ, gây dựng được nền vương nghiệp tốt đẹp, đem lại cảnh « thuận »
cho toàn dân suốt một trăm năm thanh bình thịnh vượng. Không ngờ họ
Mạc làm phản, gây ra cảnh Nam, Bắc triều, chia thế lực, với triều Lê ta,
