cam tâm cúi luồn Trung-quốc để tác oai ở miền Bắc. Rồi thì nghịch cảnh cứ
tiếp diễn mãi, hết Trịnh, Mạc tranh giành nhau ảnh hưởng, lại đến Trịnh,
Nguyễn chia giới hạn để cai trị, sự rối loạn càng nhiều, nhân dân đồ thán
lưu vong đến cùng cực. Tuy nhiên đất đai này vốn của nhà Lê, công ơn của
vị anh hùng Lam-sơn đối với quốc dân vẫn còn chói lọi như ánh sáng của
vầng Thái-dương, cho nên khi vua Tây-sơn kéo quân ra Bắc chỉ dám nói
diệt Trịnh mà không dám xâm phạm đến một tấc đất của Lê triều. Ngờ đâu
Nguyễn Phúc Ánh nhờ quân Pháp giúp sức đánh lại được Tây-sơn, không
trả lại ngai vàng cho nhà Lê, lại tự lập làm vua, nói là nhà Lê không người
thừa kế trực hệ.
« Người xưa đã nói : « Phú dữ quí thị nhân chi, sở dục giả bất dĩ kỳ
đạo đắc chi, bất sử dã », nghĩa là « Phú, quí thì ai cũng muốn, nhưng không
lấy đạo mà được, thì không nhận ». Nguyễn Phúc Ánh đã làm việc trái với
lẽ phải, không giữ trọn đạo thần tử đối với nhà Lê, lại có tội đem người
Pháp sang nước ta để sau này gây nhiều chuyện rắc rối. Nghĩ lại ba trăm
năm vương-nghi nghiệp vua Triều Lê vô cùng rực rỡ, thì ta không khỏi căm
thù tên giòng dõi của Nguyễn Kim đã dại dột để cho ngoại bang xen vào
nội bộ của nước ta chỉ vì tham chiếc ngai vàng. Đến khi đắc chí, lại bày ra
nhiều trò báo oán nhỏ nhen, nào là quật chết hai đứa con vô tội của vua
Quang-Trung, đào mả ba anh em vua Tây-sơn lấy thủ cấp làm đồ đi tiểu,
tàn sát con cháu những cựu thần nhà Lê đã hợp tác với quân Tây-sơn để
chống lại cuộc xâm lăng của nhà Mãn-Thanh. Hơn thế nữa, Ánh lại giết hại
những người đã cùng giúp mình nên nghiệp lớn như Nguyễn Văn Thành,
Đặng Trần Thường… ưu đãi bọn Pháp-lan-tây, uốn lưng thần phục Trung-
quốc là nước thù địch của ta, tóm lại Nguyễn Phúc Ánh đã có những hành
động và tư tưởng phản bội lịch sử. Con là Minh-mạng lại dâm dật tàn ác
hơn bố, giết chị dâu và cháu, san phẳng mộ của Lê Văn Duyệt và Lê Chất
là những công thần đã chết, lưu đày thân thuộc của họ và tịch biên gia sản
sung công. Kể từ khi Nguyễn Phúc Ánh lên ngôi truyền đến con là Minh-
mạng và cháu là Thiệu-trị, suốt thời gian 45 năm đế chế, dân tộc ta đã chịu
bao nhiêu sưu cao, thuế nặng, ăn bữa tối lo bữa mai, lụt lội mùa màng trôi
