Manông cũng không làm tôi đau khổ thêm. Ký ức đó đi vào nỗi đau của tôi
chỉ nhờ một xúc cảm đã có trước khi có nỗi đau khổ mới, và nỗi đau chủ
yếu trong tâm hồn tôi lúc đó là sự xấu hổ và nhục nhã. Ít người biết được
sức mạnh của những rung động đặc biệt đó của trái tim. Những con người
bình thường chỉ có năm hoặc sáu tình cảm, họ sống quần quanh trong vòng
những tình cảm đó và mọi sự xúc động của họ rốt cuộc cũng chỉ quy về
những tình cảm đó thôi. Lấy mất đi ở họ yêu thương và căm giận, lạc thú
và đau khổ, hy vọng và sợ hãi thì họ sẽ chẳng còn cảm xúc gì nữa. Nhưng
những người có bản tính cao thượng hơn đều có thể xúc động theo hàng
nghìn cách khác nhau, hình như họ có nhiều hơn năm giác quan và họ có
thể tiếp thu những ý niệm và cảm xúc vượt ra ngoài giới hạn bình thường
của tự nhiên; và vì họ ý thức được cái tầm vĩ đại nó đưa họ vượt lên quá cái
tầm thường, không có điều gì được họ trân trọng gìn giữ hơn là cái ý thức
đó. Vì thế mà họ không thể chịu đựng nổi sự khinh bỉ và chế nhạo; và xấu
hổ là một trong những tình cảm mãnh liệt nhất của họ.
Ở Xanh Lazarơ, tôi đã có sự xấu hổ đó. Cha bề trên thấy tôi đau khổ
quá mức, nên ông vừa e ngại hậu quả, vừa thấy cần phải đối xử dịu dàng,
khoan dung độ lượng với tôi. Mỗi ngày ông đến thăm tôi hai, ba lần. Ông
thường kéo tôi đi dạo trong vườn và ông ra sức động viên, khuyên giải tôi.
Tôi bình tĩnh tiếp thu những lời khuyên giải, động viên đó, lại còn bày tỏ
với ông cả lòng biết ơn của tôi. Nên từ đó, ông hy vọng tôi sẽ cải tà quy
chính. Một hôm, ông nói với tôi:
“Bản tính của con rất hiền lành và dễ thương đến nỗi cha không hiểu
được những sự buông tuồng mà người ta buộc tội con. Có hai việc làm cho
cha ngạc nhiên: thứ nhất là làm sao mà một người có những đức tính tốt
đẹp như con lại có thể lao vào trò ăn chơi truy lạc vô độ như vậy; và điều
thứ hai mà cha phục hơn nữa là tại sao sau nhiều năm quen sống bừa bãi
như vậy, con lại tự nguyện vâng theo những lời chỉ bảo, khuyên răn của
cha? Nếu đó là tại con hối hận thì con là một tấm gương nổi bật của lòng
thương xót của Chúa, còn nếu đó là do lòng nhân hậu tự nhiên thì ít nhất
con cũng có một bản chất tốt đẹp làm cha hy vọng rằng không cần lưu giữ
